گذری بر سقاخانه‌های قدیمی استان اصفهان ؛
سقاخانه‌ای با قدمت ۳ قرن در شهرضا
کد مطلب: 109945
تاریخ انتشار : شنبه ۱۸ فروردين ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۲۱
از قرن‌ها پیش برخی از افراد خیراندیش و بلند همت شهرضا به ساخت سقاخانه اقدام کرده‌اند تا هم سنت زیبای وقف را احیا کنند و هم رهگذران تشنه کام را به جرعه آبی میهمان کنند.
سقاخانه، بنایی عمومی است که برای سیراب کردن مردم تشنه و به منظور کسب ثواب اخروی احداث می‌شد. مشهورترین سقاخانه در ایران سقاخانه اسماعیل طلا در مشهد مقدس است که در دوره نادرشاه افشار بنا شده است.
در این گزارش به قدیمی‌ترین سقاخانه‌های شهرضا می‌پردازیم. برای این کار از مطلعان محلی پرس وجو شد و منابع و اسناد موجود بررسی شد. این بررسی‌ها نشان داد که دو سقاخانه قدیمی در شهرضا وجود دارد که بنا بر گواهی اسناد موجود یکی بیش از سه قرن سابقه دارد و دیگری بیش از 150 سال. نکته قابل توجه اینکه موقوفات در طول سالیان متمادی نه تنها از بین نرفته است بلکه پررونق تر شده و منبع خیر و برکت برای مردم شده است.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "هر کس جگر تشنه‌ای را سیراب کند خدای تعالی او را در روز قیامت از نوشیدنی‌های بهشتی سیراب می‌کند".
ایران کشور کم آبی است و ایرانیان همیشه با دیو خشک‌سالی و بی آبی در ستیز بوده‌اند. نیاکان سخت‌کوش و اندیشمند ما با حفر قنات‌های طولانی، بلای کم آبی را چاره کرده‌اند و آب زلال را از فرسنگ‌ها راه به شهرها و مزارع خود کشانده‌اند و نام خود را به عنوان مخترعان قنات در جهان ثبت کرده‌اند. آنان همچنین با ساخت آب انبار می‌کوشیدند باران را در زمستان‌ها جمع‌آوری و ذخیره کنند و در فصول گرم سال از آن بهره برند.
در شهرضا که در کنار کویر آرمیده است هم آب‌انبارهایی از گذشتگان بر جا مانده است و هم قنات‌هایی وجود دارد که برخی از آنها هنوز هم جاری هستند و در حقیقت شاهرگ حیات و مایه سرسبزی این شهر و دیارند.
از آن چه گفته شد معلوم می‌شود که آب، چه اندازه در چشم و دل ایرانیان ارج قرب داشته است و به دست آوردن آن، چه اندازه هزینه‌بر بوده است و از این جاست که ارزش ساخت سقاخانه مشخص می‌شود.
از قرن‌ها پیش برخی از افراد خیراندیش و بلندهمت شهرضا به ساخت سقاخانه اقدام کرده‌اند تا هم سنت زیبای وقف را احیا کنند و هم رهگذران تشنه کام را به جرعه آبی میهمان کنند و آنان نیز بر امام تشنه لبان(ع) سلامی بفرستند و اجر و ثواب آن، بهره بانیان بنا شود.
سقاخانه میر مسیب
متأسفانه بسیاری از اسناد وقف‌نامه‌های سقاخانه‌های شهرضا به دست ما نرسیده تا سابقه این سنت نیکو را دقیق بررسی کنیم. قدیمی‌ترین سندی که به آن دست یافته‌ایم وقف‌نامه سقاخانه‌ای در بازار شهرضاست که بانی آن «میر مسیب» نامی بوده است و آن را در سال 1117 هجری قمری، یعنی بیش از سه قرن پیش ساخته است. اصل این وقف‌نامه اکنون در اداره اوقاف و امور خیریه شهرضاست.
جالب است که بدانیم، واقف 3 باب مغازه را وقف این سقاخانه کرده است تا متولیان موقوفه از اجاره بهای آن، کارگرانی را اجیر کنند تا آب از چاه بکشند و در سنگاب یا حوضچه آن بریزند و نیز برای تهیه دلو و ریسمان و مخارج تعمیرات سقاخانه هزینه کنند.
در دهه‌های آغازین قرن حاضر این سقاخانه مجهز به موتور آبکش شد و امروزه به آب شهر وصل است و هنوز هم آباد و میاه خیر و برکت است.
در آخرین مرمت سقاخانه در سال 1388 هجری شمسی کاشی کاری زیبایی بر دیواره آن نصب شده که بر روی آن نوشته شده است: «این سقاخانه در سنه 1117 ه.ق. توسط آقای سید میر مسیب بن سیادت بنا شد».
«مثل آنان که مال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، مثل دانه‌ای است که هفت خوشه برآورد و در هر خوشه‌ای صد دانه باشد خدا پاداش هر که را که بخواهد، چند برابر می‌کند (بقره/291)».
سقاخانه حضرت ابوالفضل(ع) شهرضا از مصادیق بارز این آیه است، سقاخانه کوچکی که در بازارچه آقا سیدعلی، محله علیا، خیابان انقلاب اسلامی، کوچه 46 واقع است.
بانی این بنای مقدس حاج سیدعلی فرزند سید رسول بوده که در حدود 120 سال قبل در کربلای معلی وفات کرده است. از آنجا که این سقاخانه به نام حضرت ابوالفضل(ع) است، مردم محل به آن اعتقاد خاصی داشته و دارند. آنها نذورات خود را به متولیان سقاخانه می‌دادند و متولیان نیز در تابستان‌ها قالب‌های یخ را خریداری کرده و در سنگاب سقاخانه می‌ریختند.
حدود شصت سال قبل، نوه بانی، به نام سید فتح الله قریشی تعمیرات اساسی در این سقاخانه انجام داد و آن را به آب تصفیه شهری متصل کرد. در سال1358 هجری شمسی حاج سید مصطفی قریشی (نوه سید فتح الله) باز هم آن را تعمیر کرد و به صورت کاملا بهداشتی در آورد و در آن آب سرد کن تعبیه کرد.
نکته قابل ذکر درباره این سقاخانه آن است که حجم نذوراتی که به این سقاخانه می‌شود به حدی است که از محل آن تاکنون بیش از 200 آب سردکن در اماکن مختلف شهر اعم از خیابان‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس، ورزشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و مساجد نصب شده است و این آمار مدام در حال افزایش است. در ضمن از محل نذورات مردمی، آب سردکن‌های خراب تعمیر و هزینه آب و برق بعضی از آنها پرداخت می‌شود.
یک کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی در شهرضا در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در این باره، اظهار داشت: سقاخانه یکی از قدیمی‌ترین المان‌های مرتبط با آب شرب بوده که امروزه نیز به علت ویژگی‌های بهداشتی و همخوانی با منابع آبی و فرهنگ عمومی جامعه ایران، همچنان به حیات خود ادامه می دهد.
مصطفی منصف افزود: شاید برجسته‌ترین نمونه‌های امروزی آن متعلق به حرم اهل بیت(ع) و بقاع متبرکه نظیر سقاخانه‌های مشهور حرم امام رضا (ع) باشد، اما با کمی واکاوی در سطح شهر شهرضا می‌توان به نمونه‌های متنوعی از آن برخورد کرد که به عنوان یک ویژگی مهم، بسته به شرایط مکان قرارگیری و نوع ارتباط عناصر پیرامونی به شکل‌ها و ابعاد بسیار متنوعی، در ارتباطی تنگاتنگ با بستر خود ساخته شده است.
وی بیان کرد: در مورد منشأ سقاخانه، روایت‌های متنوعی وجود دارد، از نسبت دادن به ادیان پیش از اسلام چون مهرپرستی و زرتشت، تا مرتبط دانستن به قیام عاشورا و شخص حضرت ابولفضل، به عنوان سقای جاودان واقعه بزرگ کربلا، به هرصورت گذشته از فرم هماهنگ با عملکرد آن، امروزه سقاخانه بیش از هر چیز دارای باری معنوی و در پیوندی تنگاتنگ با مضامین فرهنگی قرار دارد.
منصف تصریح کرد: مسئله دیگری که همواره با نام سقاخانه گره خورده است، عمل "وقف" است، به گونه‌ای که اصولا ساخت سقاخانه پیوسته، مترادف با وقف آب شرب برای سیراب کردن رهگذران و عموم افراد جامعه پنداشته می‌شده است، از وقف کردن برای شادی روح عزیزان از دست رفته بانی تا وقف به نام ائمه به‌ویژه حضرت سیدالشهدا(ع) و ابوالفضل(ع).
ع
