یکی از تاثیرات مهم برجام، کنار رفتن محدودیت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی ارزی و بانکی تاثیرگذار بر واردات دارو و خرید و فروش آن بود. پیش از تصویب این معاهده بین‌المللی، تحریم‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی گسترده امریکا و اروپا باعث سخت شدن تبادلات ارزی و بانکی و کمبود دارو یا گران شدن آن در کشور شده بود به نحوی که همه از آن با عنوان «تحریم دارو» یاد می‌‌کردند. کشورهای غربی مدعی بودند دارو را تحریم نکرده‌اند اما بهمن 91، روزنامه نیویورک‌تایمز با بررسی تاثیر تحریم‌ها بر واردات دارو به ایران، نوشت: «واردات دارویی ایران از امریکا و کشورهای اروپایی در سالهای 2011 تا 2012 حدود 30 درصد کاهش یافته و همچنان هم رو به کاهش است.» وزیر بهداشت نیز سه سال پیش با تاکید بر اینکه در سال 91 به خاطر تحریم‌ها، کمبود شدید دارویی در کشور رخ داد، گفت: «آنها (امریکا و کشورهای اروپاییِ مشارکت‌کننده در تحریم‌ها) دروغ می‌گفتند دارو و تجهیزات پزشکی تحریم نیست؛ در عین اینکه داروها به ظاهر تحریم نبودند، به دلیل مشکلات مالی برای فرستادن پول و واردات مجوزهای لازم در این حوزه، عملا ظلم زیادی به مردم شد.»
افرادی که بیماری خاص مانند ام‌اس دارند، بیشتر از همه طعم تلخ دوران تحریم را چشیده‌اند. پروانه یکی از آنهاست. می‌‌گوید: «اردیبهشت 90 دردهایی در پایم احساس کردم که پس از مراجعه به پزشک متوجه شدم به بیماری سی‌آی‌اس (نوعی از بیماری ام‌اس) مبتلا شده‌ام. آن موقع فقط 20 سالم بود. برای تهیه دارو با مشکلات زیادی روبه‌رو بودم. از طریق انجمن ام‌اس ایران سعی می‌‌کردم داروهای مورد نیازم را تهیه کنم اما آنها هم با محدودیت در تامین دارو مواجه بودند. بعدها با خانواده‌ای آشنا شدم که سه نفر از فرزندانش مبتلا به ام‌اس بودند. گران بودن دارو و کمبود آن باعث شده بود اعتماد به نفس خود را از دست بدهند و بیماری، زمین‌گیرشان کرده بود.» او ادامه میدهد: «دارو برای بیمارانی مثل من خیلی اهمیت دارد. در روزهای تحریم، فردی مبتلا را می‌‌شناختم که دارویش را به بیماری دیگر داد چون او به دلیل ناتوانی مالی موفق به خرید دارو نشده بود. بعد از رفع تحریم‌ها، شرایط خیلی بهتر شد. البته تهیه دارو برای بیماری‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خاص با سختی‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی همراه است اما قابل مقایسه با دوران تحریم نیست.»
نگرانی از ادامه روند افزایش قیمت دارو در مواردی باعث خرید بیش از اندازه نیاز هم از سوی شهروندان شده است. وحید در خیابان ستارخان داروخانه دارد. می‌‌گوید: «بخشی از افزایش قیمت‌ها به خاطر نگرانی مردم و جو روانی‌ای است که بعد از خروج ترامپ از برجام ایجاد شد. مثلا بعضی‌ها از یک نوع دارو، دو بسته می‌‌خرند تا اگر یک ماه بعد گران‌تر شد، خیالشان راحت‌تر باشد یا اگر دارو تحریم شد، حداقل برای چند ماه بعدشان دارو داشته باشند. در حالی که کمبود دارو به این راحتی‌ها اتفاق نمی‌افتد.»
مسئولان بهداشت و درمان کشور اما نگران خروج ترامپ از برجام نیستند. معاون کل وزارت بهداشت درباره تاثیر این اتفاق بر بازار داروی کشور گفته است: «این اتفاق تاثیری بر بازار دارو و تجهیزات پزشکی نخواهد گذاشت؛ چراکه وابستگی‌مان به داروی وارداتی بسیار اندک است.» اشاره حریرچی به تامین عمده نیاز دارویی کشور با تولیدات داخلی است. آمارها نشان میدهد سالانه حدود 42 میلیارد عدد انواع دارو در کشور مصرف میشود که 96 درصد آنها تولید داخل است. به گفته حریرچی «با توجه به تمهیداتی که اندیشیده شده است و توانی که در داخل کشور وجود دارد، وابستگی دارویی‌مان به محصولات خارجی بسیار اندک است و میزان قابل‌توجهی از داروها را خودمان تولید می‌کنیم. در حال حاضر ذخیره بسیار مناسبی داریم و با توجه به توان دولت در حوزه ارزی، مردم مطمئن باشند مشکلی در این زمینه نخواهیم داشت.» معاون کل وزارت بهداشت تاکید می‌‌کند: «باید توجه کرد که دارو و تجهیزات پزشکی هیچ‌گاه تحریم نمی‌شود. در دوره گذشته تحریم‌ها هم فقط در حوزه نحوه انتقال ارز مشکلاتی داشتیم که اکنون با تمهیداتی که مسئولان اتخاذ کرده‌اند، مشکلی در این زمینه وجود ندارد.»
البته افزایش قیمت دارو هرساله، مانند سایر اقلام رخ میدهد. سخنگوی سازمان غذا و دارو می‌‌گوید: «امسال در مورد افزایش یا کاهش قیمت داروها مانند گذشته، ذیل عنوان منطقی شدن قیمت‌ها در کمیته قیمت‌گذاری دارو در این سازمان تصمیم‌گیری خواهد شد. اما درصورت افزایش، میزان آن براساس نرخ رسمی تورم خواهد بود.» کیانوش جهانپور می‌‌افزاید: «قیمت داروها براساس برآوردهای انجام‌شده شامل هزینه‌ها، منابع انسانی و برابری نرخ ارز تعیین میشود. برای تغییر قیمت و منطقی شدن بهای داروها در طول سال، به طور مستمر در مورد داروهای تولید داخل و وارداتی تصمیم‌گیری میشود. افزایش هزینه‌ها ممکن است منجر به افزایش قیمت داروها شود که در آن صورت میزان افزایش تا سقف نرخ تورم خواهد بود. به گفته جهانپور، افزایش قیمت دارو در سال 96 براساس نرخ تورم حداکثر تا 9 درصد اعمال شد و دست‌کم قیمت 15 قلم دارو تغییر کرد. یکی از مشکلات پیش‌آمده درباره قیمت داروها در سال گذشته این بود که برخی داروها با قیمتی متفاوت از قیمت درج‌شده روی بسته‌بندی‌ها به مردم عرضه می‌شد که غلامرضا اصغری رئیس سازمان غذا و دارو در واکنش به آن گفت: «قیمت داروها همگام با نرخ تورم، تغییر کرده و با قیمت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی جدید عرضه میشود اما شرکت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی پخش تعدادی جعبه از قبل دارند که قیمت قدیمی روی آن درج شده است.»
سازمان غذا و دارو در گزارش فعالیت چهارساله خود در دولت یازدهم، شرایط را به مراتب مساعدتر از گذشته دانسته و آورده است: «کاهش کمبودهای دارویی از حدود ۳۵۰ قلم در طول سال 91 و شش ماه اول سال ۹۲ به حداکثر ۳۰ قلم در سالهای ۹۳، ۹۴ و ۹۵، کاهش قابل توجه تورم بخش دارو و تجهیزات پزشکی به نسبت سایر بخش‌های جامعه، تامین دارو در بیمارستان‌ها، افزایش اقلام و وسایل پزشکی در بیمارستان‌ها از ۱۴۸۰ قلم به ۲۱۳۰ قلم، تأمین ۹۷ درصد نیاز بیماران به تجهیزات پزشکی در بیمارستان‌ها، خودکفایی در تولید ۹۸ قلم از تجهیزات و ملزومات پزشکی مورد نیاز، کاهش حدود 35 درصدی در ارزبری تجهیزات پزشکی علی‌رغم افزایش روند تولید، واردات و مصرف این فرآورده‌ها و افزایش بیش از سه‌برابری صادرات تجهیزات پزشکی نسبت به ابتدای دوره از ۱۵ میلیون دلار به بیش از ۵۰ میلیون دلار از اقدامات سازمان غذا و دارو در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی بوده است.» دستیابی به موفقیت‌ها در زمینه دارویی، ارتباط معناداری با مساعد بودن شرایط تجارت جهانی ایران دارد. حال باید منتظر ماند و دید آیا همان‌طور که مسئولان می‌‌گویند، نقض برجام از سوی امریکا، تاثیری در بازار دارویی کشور نخواهد داشت؟ یا افزایش قیمت‌ها، همچنان پابرجا خواهد ماند
منبع: یزدان مرادی/آینده نگر
