ایارن خبر- دکتر محمدرضا صائبی پور گفت: وقتی به مبحث سیستم عصبی اصلی یعنی مغز، با آن همه مدار و سامانه های عصبی پیچ در پیچ و مواد میانجی عصبی متعدد و گیرنده عصبی انبوه می رسیم، معمای پلیسی «بیماری زایی و درمان» بغرنج تر می شود. در عصر حاضر با وجود اینکه بشر توانسته به قولی «به زیر آورد چرخ نیلوفری را» و بر ماه و مریخ ردپایی از خود یا مصنوعات اش بگذارد، اما در برابر یک بی خوابی ساده هنوز نتوانسته راه حل درمانی کامل، قطعی و بدون عارضه ای ارائه دهد چرا که هنوز هم برای داشتن یک خواب باکیفیت شبانه، توصیه جامع و داروی ایده آلی در بازار وجود ندارد. 

خواب بخش مهمی از زندگی انسان محسوب می شود. افراد کم خواب آسیب پذیرترند. کم خوابی احتمال وقوع سوانح، خطر مرگ و میر و وقوع عوارض جسمی ناشی از بیماری های قلبی عروقی، سکته مغزی و دیابت را افزایش می دهد. احتمال وقوع رفتارهای تکانشی و بی اختیار، مانند پرخوری بیشتر می شود و تمایل به مصرف مواد مخدر نیز افزایش پیدا می کند. بین خواب و انواعی از بیماری های اعصاب و روان نیز ارتباطات دوسویه و تنگاتنگی وجود دارد.
 
مشکل داروهای خواب آور

برخی از داروهای اعصاب و روان الگوی خواب را دستخوش تغییرات گسترده ای می کنند. البته داروهای خواب آور با مکانیسم های متفاوتی در داروخانه ها یافت می شوند. بنزودیازپین هایی مانند دیازپام، اکسازپغام، کلونازپام و لورازپام از مشهورترین و قدیمی ترین داروهای خواب آور هستند. 

این داروها باعث شروع و ماندگاری خواب می شوند اما عملا مشکل هایی دارند که از مهم ترین آنها می توان، کاهش اثر دارو در اثر مصرف مداوم را ذکر کرد. یک خواب طبیعی و سالم اساسا با فرح بخشی، نشاط صبحگاهی و احساس انرژی کافی برای تمرکز مستمر در طول فعالیت روزانه همراه است.

اگرچه بنزودیازپین ها (به اصطلاح عامیانه «زپام» ها) مدت زمان شروع خواب را کاهش و طول مدت خواب را افزایش می دهند اما کیفیت خواب با مصرف این داروها چندان مطلوب نیست و عموما با عوارضی مانند احساس گیجی و دشواری تمرکز در روز بعد همراه هستند.

در بررسی امواج مغزی هنگام خواب، این داروها باعث افزایش طول مرحله دوم خواب و افزایش شمار دوک های خواب می شوند. بررسی ها نشان می دهد در مجموع این تغییرات باعث خارج شدن ساختار خواب از الگوی طبیعی می شود. داروهای نسل جدیدی مانند زولپیدم نیز به بازار آمده اند ولی با وجود برخی از مطالعات و ادعاهای اولیه مبنی بر حفظ ساختار الکتروفیزیولوژیک خواب، نهایتا این داروها هم چندان موفق عمل نمی کنند.

نسل های انقلابی از داروهای خواب آور جدید با مکانیسم های اثر متفاوت در راه هستند، اما سال ها فرصت نیاز است تا این داروها وارد داروخانه ها شود و در دسترس مردم قرار گیرد.

تجویز دارو باید با توجه به نوع بی خوابی باشد. یک جنبه مهم از درمان دارویی بی خوابی، توجه به نوع بی خوابی است. اگر مشکل فرد صرفا تاخیر در شروع خواب باشد، قاعدتا داروهای خواب آور کوتاه اثر می توانند با کمترین تغییر در ساختار کلی خواب مشکل را برطرف کنند. متاسفانه دسترسی به این گروه از داروها در بازار ایران دشوارتر است.

تغییر الگوی خواب جوانان

بحث بی خوابی ارتباط تنگاتنگی با ساعت زیستی بدن دارد. گاهی عدم تطابق ساعت بدن با چرخه فعالیت روزانه، هسته اصلی ماجراست. متاسفانه ساعت بدن با به تاخیرافتادن خواب، راحت تر تطابق پیدا می کند تا با جلوکشیدن آن. 

در طول دهه های اخیر شاهد جابجایی الگوی زمان به خواب رفتن هستیم، یعنی رفتن به رختخواب به ویژه در نسل جوان ما به سمت نیمه های شب یا پاسی از آن کشیده شده است.

در این نوع از بی خوابی ها وجود داروها و مکمل های غذایی حاوی ملاتونین (ماده موثر برای خواب) یا موثر روی ملاتونین ممکن است کارایی داشته باشد ولی مصرف خودسرانه آن به هیچ وجه توصیه نمی شود. بهترین توصیه برای غلبه بر این نوع از بی خوابی ها همان توصیه اجدادی و کهن است که: «سحرخیز باش تا کامروا گردی»
 
شیوع اختلال خواب در ایران

روش های جدید درمان غیردارویی بی خوابی غالبا در مراحل تحقیقاتی هستند. برای تسریع و گسترش روش ها و داروهای مناسب برای درمان بی خوابی، شرکت بیماران مبتلا به بی خوابی در روند تحقیقات و کارآزمایی های بالینی می تواند بسیار تعیین کننده باشد.

اگر تعداد افراد دچار بی خوابی در ایران را بخواهیم با معیارهای جهانی برآورد کنیم، در ایران باید حدود 7 تا 10 میلیون بیمار مبتلا به بی خوابی داشته باشیم. بدیهی است اگر آن گروه از بیمارانی که به علت بیماری های مختلف دچار اختلال در خواب می شوند را نیز لحاظ کنیم آمار افرادی از جامعه که نیازمند مد اخلاقی برای بهبود کمی و کیفی خوابشان هستند چند برابر می شود.

شناسایی چنین بیمارانی در ایران و دسته بندی آنها در گروه های انتخاب شده، برای سازماندهی کارآزمایی های بالینی گوناگون می تواند کشورمان ایران را به قطب پیشرو در عرصه درمان های نوین بی خوابی تبدیل کند.

چالش های درمان بی خوابی

در علم پزشکی ارزشمندترین گزاره شرح حال و ثبت و گزارش امانتدارانه و دقیق وضعیت بیمار و تغییرات ایجادشده در اثر مداخلات درمانی است. بعضی از بیماران نکته سنج و دقیق هستند و متوجه تاثیرهای ظریف و کلیدی درمان می شوند که مدت ها از دید پزشکان مخفی مانده است. 

به عنوان مثال احساس نیاز و تمایل به خواب تقریبا در همه بیماران مشابه است ولی تفکیک بین اینکه مثلا این احساس خواب آلودگی، ناشی از دارو یا ماده خوراکی خاصی است یا روی فعالیت جسمی و ذهنی تاثیر می گذارد بر عهده خود بیمار است که بازگو کردن آن توسط بیمار می تواند به پزشک معالج در امر درمان کمک زیادی کند. 

ده ها و شاید صدها ماده موثر مختلف وجود دارند که می توانند در هر فرد احساس نیاز به خواب یا همان خواب آلودگی ایجاد کنند. به همه بیماران باید اطمینان داد که بابت بی خوابی نگرانی نداشته باشند و با اطمینان خاطر وارد رختخواب شوند و بدانند که استفاده از قرص خواب آور همیشگی نیست.
 
یکی از شیوه های درمان بی خوابی نحوه و زمان تصمیم گیری درخصوص استفاده از قرص خواب آور است. شیوه هایی که بتواند میزان و دفعات مصرف را کاهش دهند بسیار مهم است. تصور اینکه با یک داروی ایده آل و تمام عیار، بدون هیچ عارضه ای خواب باکیفیتی فراهم خواهدشد، لااقل در آینده نزدیک، دور از ذهن است. مع الوصف، رعایت بهداشت خواب، انجام فعالیت های فیزیکی روزانه و دور کردن تشویش و نگرانی و افکار منفی می توانند افراد را تا اندازه ای از نیاز مبرم به داروهای خواب آور رهایی بخشند. 

رویکرد علم عصب شناسی به مقوله بهبود کیفیت خواب، برقراری یک بیداری سالم است. همان طور که برای یک «بیداری سالم»، رویکردی به جز برقراری یک خواب سالم و کافی، وجود ندارد، با کنترل ماهیت افکار روزانه (نگرانی و افکار منفی)، افراد عملا در روند درمان خود مشارکت می کنند و چه بسا به کمک تکنولوژی های انعکاس دهنده عملکرد مغز، راهکارهای ذهنی جدیدی هم کشف شود که به بهبود عملکرد مغز و الگوی امواج مغزی و نهایتا خواب کمک کند. دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بستر مناسبی شامل مجموعه ای از آخرین روش های پژوهشی موثر در بهبود خواب گردآوری کرده و آماده تعادل با علاقه مندان مبارزه با بی خوابی است.

ایران خبر