ایران خبر - آب طی20 سال به بحران قرن ایران بدل شد

16 روز از آغاز سال جدید آبی (97-96) می‌گذرد. آمار بارش‌های این 16 روز بوی بهبود می‌دهد اما شرایط منابع آبی ایران همچنان وخیم است و خشکسالی ایران با این نزولات جوی حل نخواهد شد. چراکه نیمی از سدهای کشور خالی هستند و کمبود حجم ذخیره استاتیک آب‌های زیرزمینی کشور به بیش از 110 میلیارد متر مکعب رسیده است.

به گزارش ایران خبر، بر اساس این آمار و شواهد عینی مسئولان می‌گویند که خشکسالی و کم آبی بحران قرن حاضر کشور است. اما از چه زمانی کمبود آب تبدیل به یک بحران جدی برای کشور شد و تا چه زمانی ادامه دارد؟
کارشناسان معتقدند که کم آبی در ایران اگرچه بحران زا شده اما قدمتش به دهه‌های اخیر برمی گردد و علت اصلی آن مدیریت بحران زاست. در این باره حسین صدقی، استاد برجسته علوم آب کشور، در گفت‌و‌گو با «ایران» توضیح داد: بحران آب در وهله اول از مدیریت نادرست منابع و در مرحله دوم از افزایش جمعیت و محدودیت جغرافیایی و طبیعی منابع آب کشور نشأت می‌گیرد.
پروفسور صدقی با اشاره به سدسازی‌ها، اشتباهات مدیریتی و برنامه‌ریزی نادرست برای بهره‌گیری از منابع آب کشور، لطمه بزرگی را به ذخایر و آب‌های سطحی وارد کرد، ادامه داد: در ایران سدهایی ساخته شد که جغرافیای منابع آبی را تغییر داد و آب را وارد مقوله امنیتی کرد. سدهایی که پیش ازانقلاب مطالعات آنها را امریکایی‌ها و انگلیسی‌ها انجام داده بودند. درست زمانی که دارسی برای بهره‌برداری از منابع نفتی وارد ایران شد، امریکایی‌ها برای بررسی مکان‌یابی سدها به ایران آمدند و مناطقی را مشخص کردند که پتانسیل سدسازی دارد. اما به واسطه مدیریت بحران زا تمام این طرح‌های مطالعاتی تبدیل به پروژه شد. سدهایی را بر اساس طرح‌های مطالعاتی امریکایی‌ها ساختیم که قرار نبود همه آنها ساخته شود. درست مانند اینکه برای ذخیره یک لیوان آب 10 بشکه بسازیم.
او رشد مصرف آب و محدودیت منابع را نیز یکی دیگر از عوامل برشمرد و گفت: «50 سال قبل جمعیت ایران کمتر از 30 میلیون نفر بود. اما این رقم به مرور افزایش یافت و در برخی از مقاطع زمانی همراه با تحولات اجتماعی شاهد جهش و رشد فزاینده جمعیت بودیم. به طوری که با وجود تداوم مرگ و میر در تمام این سال‌ها، امروز حدود 80 میلیون نفر جمعیت داریم. یعنی 50 میلیون نفر بیشتر از جمعیت دهه 30. اگر فقط مبحث تقاضای این جمعیت را برای آب در نظر بگیریم، علت اصلی کم آبی و خشکسالی کنونی ایران نمایان می‌شود. چراکه رشد تقاضای آب یک شاخص خطی نیست تا با افزایش جمعیت به همان نسبت بیشتر شود؛ بلکه یک رابطه تصاعدی دارد و توسعه شهرنشینی، کشاورزی، صنعت و موارد دیگری را رقم می‌زند.»
در این باره بررسی‌ها نشان می‌دهد که حتی با افزایش مهاجرت‌ها به قاره اروپا به عنوان یک قاره پرآب و سبز، یکی از دغدغه‌های مقامات کشورهای اروپایی تأمین آب بهداشتی و آب مورد نیاز برای تولید موادغذایی جمعیت اضافه شده است. صدقی با اشاره به این موضوع عنوان کرد: «در نظر بگیرید ایران که در منطقه مناسبی برای تأمین آب قرار نگرفته و با محدودیت شدید منابع آبی مواجه است، چگونه توانسته آب مورد نیاز 50 میلیون جمعیت اضافه شده طی دهه‌های اخیر را تأمین کند؟ شرایط به گونه‌ای است که ما حتی به منابع تجدید ناپذیر آب‌های زیرزمینی هم دست اندازی کرده‌ایم. چراکه منابع آبی کشور افزایش نیافته است و تنها اتفاقی که افتاده تکنولوژی‌های حفاری برای رسیدن به آب‌های عمیق پیشرفت کرده و سدسازی مد شده است.»
به گفته صدقی بر اساس آنچه گفته شد شکل‌گیری بحران آب به دهه‌های اخیر، به ویژه 20 سال گذشته برمی گردد و یک شبه حل نخواهد شد. معضلی که پیدایش آن 20 سال زمان برده است با یک باران و دو باران حل نخواهد شد.
از آمایش سرزمین تا همدلی مردم و دولت
«شرایط منابع آبی ایران هیچگاه به وضعیت حتی 10 سال قبل هم باز نمی‌گردد.» صدقی با بیان این عبارت اذعان کرد: «باید از این به بعد اشتباهات گذشته را تکرار نکنیم. منابع آبی را که دست نخورده‌اند حفظ کنیم و منابعی را که در حال از دست رفتن هستند احیا کنیم. هرچند که احیای برخی از منابع نظیر دریاچه ارومیه بعید به نظر می‌رسد.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «طرح آمایش سرزمین، جلوگیری از ورود آلاینده‌ها اعم از پسماند و پساب‌ها به منابع آبی، پرداخت حق آبه محیط زیست، اجرای طرح تعادل بخشی آب‌های زیر زمینی و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی به میزان 25 تا 30 میلیارد مترمکعب طی 5 سال از جمله اقداماتی است که باید با جدیت اجرا شود.» به گفته صدقی «عدم مشارکت مردم و نگاه دولتی بودن تمام راه حل‌ها، برای کشور فاجعه آفریده است. به هر حال وقتی مشارکت مردمی وجود نداشته باشد سوءمدیریت هم به وجود می‌آید. لذا ضعف مدیریتی در سیر تاریخ را نمی‌توان انکار کرد. ما الان به یک بحران سرزمینی گرفتار شده‌ایم که بحران آب تنها یکی از جنبه‌های آن است. ریزگرد، تخریب و فرسایش خاک، جنگل تراشی، بهره‌وری حداقلی آب از جمله مواردی هستند که باید آسیب شناسی شود و برای رفع آن راهکار ارائه دهیم. این بحران جدی است و پشت درها نخواهد ماند. بحران آبی و سرزمینی حتی به فروپاشی اجتماعی و سیاسی منجر خواهد شد. مسئولان باید بدانند که این سیاه نمایی نیست و دیگر زمان ذکر مصیبت هم نیست بلکه باید اقدام صورت گیرد.»