تصاویر / بی‌مهری به طاق بستان

ماشین آلات پیمانکار چند صد متر ان‌طرف‌تر از کوهِ ثبت شده در فهرست موقت یونسکو، در حال‌ خاک‌برداری برای ایجاد ایستگاه شماره یک تله‌کابین طاق‌بستان‌اند، خاک‌ها برداشت می شوند تا پایه‌های تله‌کابین روی زمین محکم شوند و حریمِ این محوطه‌ی تاریخی مخدوش شود. فقط رانندگان بیل‌های مکانیکی یادگرفته‌اند اگر چشمی مراقب‌شان نبود کار کنند!

طاق بستان تاریخی همراه با دیگر بناهای تاریخی زیرنظر وزارتخانه میراث فرهنگی در هفته‌ی اول خرداد فعالیت خود را از سر گرفت و هر روز از ساعت 9 صبح تا 20 مردم و گردشگران می‌توانند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی از این فضای تاریخی دیدن کنند، محوطه‌ای تاریخی که سه نقش برجسته و سنگ‌نگاره‌ی حک شده روی سه کتیبه‌ی جدا از هم در طاق‌بستان.

کوهِ بکر و طبیعی طاق بستان در پشتِ محوطه‌ی تاریخی طاق بستان، یکی از مناطقی است که مردم کرمانشاه به داشتن‌اش می‌بالند. این جمله را یکی از پیمانکارانِ نصبِ تله‌کابین در حریم طاق بستان می‌گوید، اما باز هم مراقب است تا نگاه یا دوربینی کارِ احداثِ تله‌کابین را با مشکلی مواجه نکند.

براساس برخی اسناد زمانی که سطح آب پایین‌تر از ورودی طاق‌ها نبوده و مردم به راحتی وارد فضای طاق‌ها می‌شدند، تصاویری وجود دارد که آن‌ها زیرِ این دو طاقی پخت‌وپز انجام می‌دهند، یادگاری‌نویسی‌ها بر بدنه‌ی طاقی‌ها نیز در همین زمین‌ها انجام شده‌اند.

سه نقش برجسته و سنگ‌نگاره‌ی حک شده روی سه کتیبه‌ی جدا از هم در طاق‌بستان؛ تاج‌گذاری دو پادشاه یعنی اردشیر دوم و خسروپرویز و معرفی پدر و پسر یعنی شاپور و دوم سوم را نشان می‌دهد، تصاویری که امروز این محوطه‌ی تاریخی را به یکی از ارزشمندترین محوطه‌های تاریخی کرمانشاه تبدیل کرده است. شاهانی که آن‌ها را شاهان نوگرا یا به نوعی یاغی نسبت به آیین‌های مذهبی دوره‌ی خود می شناختند.

فرشتگاه بالدار در بالای سر در طاق بزرگ طاق‌بستان، حالتی شبیه به فرشته‌های نگهبان دارند که در برخی از متون به آن‌ها «الهه نیک بالدار» نیز لقب داده‌اند. اما مرور زمان و آسیب‌هایی که به واسطه‌ی حضور بی‌واسطه‌ی مردم پای این طاق‌های ارزشمند در سال‌های گذشته به این اثر تاریخی وارد شده، بخشی از بدنه‌ی فرشته‌ی بالدار در قسمت غربی سر در طاق بزرگ را از بین برده است.

طاق کوچکِ طاق بستان، را یادگار شاپور سوم می‌دانند که در سمت چپ قرار گرفته، شاپور سوم حدود 200 سال پیش از ورود اسلام حکومت می‌کرده است. در کنار او شاپور دوم قرار دارد. دو کتیبه در دو طرف آنها به خط پهلوی ساسانی وجود دارد. در این کتیبه‌ها شاه خودش را معرفی و تبار نامه پدرش را نگارش کرده است. قدمت این اثر 1628 سال می‌دانند.

در حدود 200 متری کوهِ تاریخی طاق‌بستان، لودرهای پیمانکارِ احداث تله‌کابین در حال کارند، تا ایستگاه یک این سرگرمی را که مسوولانِ کرمانشاهی می‌‌خواهند درست شبیه به تله‌کابین گنجنامه همدان از کار در بیاورند، به سرانجام برسانند.

طاق‌بستان و بیستون را مهمترین محوطه‌های تاریخی کرمانشاه می‌دانند، یکی جهانی شده و دیگری سال‌هاست در فهرست موقت یونسکو جا خوش کرده، به حدی که طاقتِ مدیریت شهری کرمانشاه را طاق کرده و حالا ان‌ها قصدِ ایجادِ وسیله‌ای سرگرم کننده برای طاق‌بستانی را دارند که قرار است شبیه به گنجنامه باشد.

سنگ‌نوشته‌ها و سنگ‌نوشته‌های حک شده در طاق بزرگ طاق‌بستان امرو فقط دوره‌ی ساسانی را به نمایش نگذاشته‌اند، این بخش از محوطه‌ی تاریخی طاق بستان، در دوره‌ی قاجار دستخوش برخی تغییرات می‌شود، و بخش فوقانی دیوار سمت چپِ آن، سنگ نگاره ای از دوره قاجار با کتیبه‌ای به خط نستعلیق حکاکی شده است. از سوی دیگر یک پایِ اسبِ سوارِ زره‌پوش روی اسب در زمان تاجگذاری خسروپرویز، نیز به دلیل نامعلومی از بین رفته است.

ماشین آلات راه سازی چند صد متر ان‌طرف‌تر از نقش برجسته‌های اردشیر اول و خسروپرویز و شاپور دوم در حال‌ آواربرداری برای ایجاد ایستگاه شماره یک تله‌کابین طاق‌بستان‌اند، آن‌ها شبانه‌روز در حال کارند تا قولِ مدیریت شهری کرمانشاه را برای بهمن امسال به عمل نزدیک کنند.

«تاجگذاری خسرو پرویز» را مهم‌ترین اثرِ تاریخی محوطه‌ی تاریخی طاق‌بستان می‌دانند. اثری تاریخی که آسیب‌های محیطی در طول سال‌های گذشته صحنه‌ای متفاوت پشتِ تاریخِ حک شده در دل طاق بزرگ برای آن به وجود آورده است. از دوده‌های سیاه رنگ گرفته تا نفوذ آبِ چشمه‌ی کوهِ طاق‌بستان که رنگین کمانی سیاه و سفید را به وجود اورده است.

صحنه تاجگذاری اردشیر دوم، نهمین شاه ساسانی، نخستین نقش برجسته‌ی حکاکی شده در طاق بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد. این سنگ نگاره 1600 ساله، اردشیر دوم را در حال گرفتن حلقه‌ای از اهورامزدا با دست راست نشان می‌دهد که دست چپ او به نشانه عدالت و جنگاوری به شمشیرش تکیه داده شده‌ است.در زیر پای اردشیر دوم و اهورا مزدا پیکر یولیانوس امپراطور روم قرار دارد که به ایران حمله کرد‌ه و شکست خورده بود. برخی از نقوش در این سنگ‌نگاره مخدوش شده‌اند. که علت آن‌ها نیز مشخص نیست.

بیل های میکانیکی چند صد متر ان‌طرف‌تر از نقش برجسته‌های اردشیر اول و خسروپرویز و شاپور دوم در حال‌ آواربرداری برای ایجاد ایستگاه شماره یک تله‌کابین طاق‌بستان‌اند، آن‌ها شبانه‌روز در حال کارند تا قولِ مدیریت شهری کرمانشاه را برای بهمن امسال به عمل نزدیک کنند.

در کنار کوه‌هایی که اصلا طاقِ بستان را شکل داده‌اند، به واسطه‌ی وجود چشمه‌های آبِ روان، برخی محققان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته‌اند؛ ایزد بانوی، آب‌های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام و اما برخی دیگر، به تبعیت از نوشته‌های مورخان ایرانی و عرب سده سوم هجری به بعد، آن را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده‌اند.

به دلیل متصل بودن طاق‌ها به بدنه‌ی کوه و جاری بودن آب در برخی از چشمه‌های جاری در دل کوه از یک طرف و استفاده از ملات سیمان برای ساختِ این نقش برجسته‌ها، آب خالص در دل سیمان‌ها حل شده و به مرور نمک بر آب می‌ماند یعنی تبلور نمک ایجاد می‌شود و رسوبات سفید رنگ در داخل طاق‌ها به خصوص در طاق کوچک ایجاد می‌شود.

خاکی که از دامنه‌ی کوهستانِ طاق بستان برای احداث تله‌کابین برداشت می‌شود، قرار است سازه‌ای را در مقابل شکارگاه خسروپرویز در دل کوه بالا ببرد که می‌تواند آسیب‌های زیادی را به این محوطه تاریخی وارد کند، از مانعی برای ثبت جهانی گرفته تا آسیب‌های پنهانی که روزی در دل طاق‌بستان نمایان می‌شوند.

هر چند به نظر می‌رسد توجه چندانی به مرمت و ساماندهی سنگ‌نوشته‌های طاق‌بستان تا کنون در دستور کار نبوده، اما نورپردازی انجام شده روی دو طاق بزرگ و کوچکِ محوطه، آن را جزو معدود بناهای تاریخی قرار داده که این قدم برای ان برداشته شده است.

علاوه بر آسیب‌های محیطی وارد شده به بخش‌های مختلف طاق‌بستان، محوطه‌ی این اثر تاریخی نیز از آسیب‌ها در امان نمانده است، تغییر فضای محیطی این اثر در سال‌های گذشته و پایین بردن فضای محوطه از دو طاقِ «طاق بستان» و قطع درختانِ محوطه را می‌توان از این مشکلات دانست.

هر چند دلیلِ مشخصِ قطع درختان در طاق بستان در طول چند سال گذشته هنوز مطرح نشده است، اما تنه‌های بریده شده از درخت در نقاط مختلف این محوطه‌ی تاریخی به چشم می‌خورد.

پله‌های ایجاد شده از جنس طاقی‌های طاق‌بستان، در پشت چشمه‌ی طاق، تا بالای طاقی‌ها کشیده شده است، بر اساس برخی اسناد گفته می‌شود در آن زمان، برخی آیین‌ها و مراسم‌ها در بالایِ طاقی‌ها برگزار می‌شده است.

برای درخت 700 ساله‌ی قرار گرفته در کنار طاق‌ها و چشمه‌ی پر آب مجموعه، دو روایت مختلف نقل می‌کنند، برخی نام درخت را به واسطه‌ی فرد مسنی (مشهدی رحمت) که مدتی قهوه‌خانه‌ای در تنه‌ی درخت راه‌انداخته بود «رحمت» گذاشته‌اند و برخی می‌گویند آن درختی است که وقتی فرهاد اسب‌اش لنگ شد شیرین و اسب را به دوش کشید و تا قصرشیرین رفت و شیرین به پاس زحمت‌اش این درخت را کاشت که امروز آن به «درخت شیرین» نیز معروف است. این درخت به شماره 34 در فهرست آثار طبیعی کشور ثبت شده است.

در کنار کوه‌هایی که اصلا طاقِ بستان را شکل داده‌اند، به واسطه‌ی وجود چشمه‌های آبِ روان، برخی محققان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته‌اند؛ ایزد بانوی، آب‌های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام و اما برخی دیگر، به تبعیت از نوشته‌های مورخان ایرانی و عرب سده سوم هجری به بعد، آن را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده‌اند.

زباله‌های رها شده در طبیعت پارکِ کوهستان در دل کوهستان طاق بستان و درست پشت این محوطه‌ی تاریخی نشان از رفتارِ برخی مردم با این منطقه‌ی تاریخی دارد، یکی از بیم‌هایی که فعالان میراثی برای ایجاد تله‌کابین دارند تبدیل این محوطه به مکانی پر از زباله بعد از راه اندازی تله‌کابین است.

طاق بزرگ طاق بستان صحنه‌های مختلفی از بزم وشادی و شکار گراز و مرغان و ماهیان را توسط شاهان به تصویر کشیده است، اما در میان این همه زیبایی وندالیسم یا یادگاری‌نویسی روی اثار تاریخی در این محوطه خود به مرور به بخشی از تاریخ این آثار نفیس و ارزشمند تبدیل شده است. تاریخی که برای برخی از این یادگاری‌نویسی‌ها در دل دیوارها حک شده بعضا به 100 سال نیز می‌رسد.

راه ها برای ایجاد تله‌کابین در طاق بستان، فقط به همان تله‌کابین ختم نمی‌شود، بلکه به نظر می‌رسد تصویبِ ایجاد تاسیسات گردشگری برای حضورگردشگران در این منطقه حتی قبل‌تر از تصویب طرحِ کاملِ ایجادِ این وسیله برای جذب گردشگر؛ تایید و نهایی شده و حالا به نظر می‌رسد کارگران چند ده متر آن‌طرف‌تر پشتِ کوهِ طاق بستان، در حال آماده‌سازی فضا برای ایجاد فواره‌اند.

طبق تصاویر باقی مانده از گذشته‌های این اثر تاریخی، زمانی که مردم به راحتی به طاق‌های این محوطه وارد می‌شدند، می‌توانستند در بخش‌های مختلف آن هیزم روشن کنند، انجام این کار باعث نشستن دوده روی سنگ‌نگاره‌ها می‌شد، دوده‌هایی که هنوز در بخش‌های مختلف اثر دیده می‌شود، از سوی دیگر نفوذ آبِ چشمه‌های کوه طاق بستان به بدنه‌ی طاق‌ها به مرور نه تنها باعث رشد قارچ در دل سنگ‌ها شد، بلکه به فرسایش تدریجی این نقش‌برجسته‌ها نیز کمک کرد.

طرح تصویب شده برای اجداث تله‌کابین بعد از دومین جلسه‌ی متولیان شهری کرمانشاه که از قضا امضای چند نفر از مسوولان میراثی را هم پای خود داشت، پایه‌های ایستگاه اول در دامنه‌ی کوهستان طاق بستان زده شد، اما به دلایل فنی که بعدا پیمانکار متوجه آن شد، این فضا برای ایجاد ایستگاه اول از لیست خط خورد.

راه ها برای ایجاد تله‌کابین در طاق بستان، فقط به همان تله‌کابین ختم نمی‌شود، بلکه به نظر می‌رسد تصویبِ ایجاد تاسیسات گردشگری برای حضورگردشگران در این منطقه حتی قبل‌تر از تصویب طرحِ کاملِ ایجادِ این وسیله برای جذب گردشگر؛ تایید و نهایی شده و حالا به نظر می‌رسد کارگران چند ده متر آن‌طرف‌تر پشتِ کوهِ طاق بستان، در حال آماده‌سازی فضا برای ایجاد فواره‌اند.

پایین بردن سطح زمین از ورودی طاق‌های طاق بستان در طول سال‌های گذشته، باعث شده تا امروز برخی مصالح شبیه به سازه‌هایی در دل زمین جا خوش کرده‌اند، در محوطه‌ی طاق بستان خودنمایی کنند.

طاق بستان در قرن سوم میلادی ساخته می‌شود، محوطه‌ای که امروز به عنوان یکی از ارزشمندترین محوطه‌های تاریخی دارای ارزش‌های هنری و تاریخی در استان کرمانشاه شناخته می‌شود و علاوه بر حک شدن نقش‌برجسته‌ی سه پادشاه و وجود چند سنگ‌نوشته یا کتیبه به خط پهلوی، کوه و چشمه در این مکان فضای آن را متفاوت از دیگر محوطه‌های تاریخی کرده است، به طوری‌که عده ای از نویسندگان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته‌اند.

سوارِ زره‌پوشِ سوار بر اسب درست در انتها و میانه‌ی طاق بزرگ قرار گرفته، تصویری که امروز بخش زیادی از آن با آسیب‌های مختلفی مواجه شده، به حدی که از بین رفتنِ پای عقبی اسب، حذفِ دست سوارکار، مخدوش شدن چهره‌ی او در نگاه نخست دیده می‌‌شود، اما یادگاری‌نویسی‌هایی که گفته می‌شود برخی از آن‌ها را سربازان جنگ جهانی دوم انجام داده‌اند، خود نشان از نبود توافقات بین‌المللی برای حفاظت از آثار تاریخی در زمان وقوع جنگ دارد.

فقط یادگاری‌های نویسی‌های طاقِ بزرگ، به این اثر تاریخی آسیب وارد نکرده‌اند، فرسایشِ سنگ‌نگاره‌ها و حذفِ برخی نقش‌های حک شده روی بدنه‌ی طاق از یک سو و آسیب‌هایی که به نظر می‌رسد با اجسام نوک‌تیز به نقش‌ها وارد شده‌اند، نیز خسارت‌های جبران‌ناپذیری را در طول سال‌ها به این اثر تاریخی ثبت شده در فهرست موقت یونسکو وارد کرده است.

در حریمِ طاق بستان، پیمانکار پروژه‌ی ایجاد تله‌کابین که احداث‌اش حریم بصری این محوطه‌ی تاریخی را مخدوش می‌کند، در حال خاکبرداری است تا ایستگاه اول تله‌کابین در این منطقه ایجاد شود، ریزش سنگ‌ها با آغاز کار لودرها بخشی از آسیب‌های اولیه‌ی کوهستانِ قرار گرفته در دل طاق بستان است.

ماشین آلات پیمانکار چند صد متر ان‌طرف‌تر از کوهِ ثبت شده در فهرست موقت یونسکو، در حال‌ خاک‌برداری برای ایجاد ایستگاه شماره یک تله‌کابین طاق‌بستان‌اند، خاک‌ها برداشت می شوند تا پایه‌های تله‌کابین روی زمین محکم شوند و حریمِ این محوطه‌ی تاریخی مخدوش شود.

اوایل دهه 90 و بعد از برگزاری دومین جلسه برای ایجاد تله‌کابین، پیمانکار با نصبِ پایه‌های پل درست بالای طاق بستان، قصدِ عبور تله کابین را از عرصه‌ی این اثر تاریخی داشت، در ان زمان کار متوقف شد، اما هنوز نشانه‌های آن اقدام در دل کوه باقی مانده است.

دو اشکفت تاریخی در دل کوهِ طاق‌بستان، نیز از عملیات خاکبرداری برای آماده‌سازی فضای کوهستان طاق‌بستان با هدف ایجاد تله‌کابین آسیب می بیند، کمترین آسیب ها را می‌توان لرزش‌هایی دانست که این دو اثر تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی کرمانشاه، به وضوح احساس می‌کند.