کد مطلب: 173074
تاریخ انتشار : سه شنبه ۲۸ دی ۱۴۰۰ ساعت ۱۶:۱۲
ایران آنلاین-تجارت ایران و روسیه زیر فشار امریکا : : طبق آمارهای رسمی تجارت ایران و روسیه حتی بعد از تحریم‌ها و فشارهای ترامپ کند نشده است. آمارها تأیید می‌کند روسیه اغلب از سیاست‌های خصمانه امریکا و اروپا در قبال ایران حمایت نکرده است.
روسیه پهناورترین کشور جهان است که با ۱۴۸ میلیون نفر جمعیت در شمال آسیا و غرب اروپا قرار دارد. در مورد وسعت زیاد این کشور قابل ذکر است که روسیه دو برابر دومین کشور پهناور جهان یعنی کانادا مساحت دارد. روسیه برای سالیان متمادی از زمان امپراطوری تزاری گرفته تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، یکی از قدرت‌های جهانی بود، هرچند اکنون در بعد اقتصادی با مشکلاتی روبه‌رو است اما هنوز در نظام ژئوپلیتیکی جهان به‌عنوان یک قدرت اثر‌گذار نقش آفرین است. به‌گواه تاریخ یکی از مهم‌ترین اتفاقات این کشور انقلاب ۱۹۱۷ است که در جریان آن بلشویک‌ها توانستند به دوران امپراطوری تزاری خاتمه دهند. از اواخر ۱۹۱۸ تا اواخر ۱۹۲۰ شوروی درگیر جنگ داخلی بود. پس از این سال اتحاد جماهیر شوروی اعلام وجود کرد و تا سال ۱۹۹۱ حکومتش ادامه یافت. روسیه با ۱۷۰۷۵۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت به تنهایی بیش از ۷۶ درصد خاک اتحاد شوروی سابق را تشکیل می‌دهد؛ ضمن آنکه در حال حاضر هم با داشتن حدود ۵/۱۱ درصد خشکی‌های کره زمین، بزرگ‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود. اگرچه ۶۵ درصد خاک این کشور در بخش آسیایی قرار دارد، تنها ۲۸ درصد مردم روسیه در این نواحی زندگی می‌کنند. این کشور اکنون در حال تلاش برای بازسازی مجدد موقعیت اقتصادی خود است. در خصوص اقتصاد روسیه، نکات جالبی وجود دارد که در ادامه به بخشی از آنها پرداخته می‌شود.
ذخایر ارزی نیرومند
روسیه با در اختیار داشتن ۴۶۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی و سطح بدهی ۲۹ درصدی در مقایسه با تولید ناخالص داخلی دارای ذخایر کافی به پاسخ دادن نوسانات بازار است. این مسأله باعث شده است تا با وجود نرخ رشد نسبتاً پایین 5/1 درصدی در سال، بازارهای مالی این کشور کمتر تحت تأثیر بازارهای جهانی قرار گیرند.
افت سنگین تولید پس از سقوط شوروی
از ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۹ حجم تولیدات صنعتی روسیه ۴۵ درصد سقوط کرد و میزان تولیدات ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۰۰ حدود نصف حجم تولیدات ناخالص داخلی این کشور در سال ۱۹۹۱ شد.
اقتصاد متکی به انرژی
بخش بزرگی از صادرات روسیه را صادرات نفت و گاز تشکیل می‌دهد به گونه‌ای که سهم این اقلام از سبد صادراتی روسیه ۵۹ درصد است.
فقر
بیش از ۱۳ درصد جمعیت روسیه در حال حاضر در خط فقر یا زیر خط فقر زندگی می‌کنند. دولت روسیه با سرمایه‌گذاری ۳۸۰ میلیارد دلاری در زیرساخت‌ها، مدرن‌سازی نظام آموزشی و درمانی، مسکن و کشاورزی به‌دنبال کاستن از جمعیت 3/19میلیون نفری فقیر این کشور است.
کاهش ارزش پول ملی
ارزش روبل در بحران مالی این کشور که در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ به وقوع پیوست، حدود ۵۰ درصد کاهش یافت که بخش بزرگی از این کاهش ناشی از تحریم‌های امریکا و اتحادیه اروپا علیه این کشور است.
تولید ناخالص داخلی روسیه (صفحه 21)
تولید ناخالص داخلی روسیه از 2045 میلیارد دلار در سال 2011 به حدود 1600 میلیارد دلار در سال 2021 کاهش یافته است. به عبارت دیگر در حالی که بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی در دهه اخیر، به سال 2013 اختصاص داشته است (2292 میلیارد دلار)، کمترین میزان، مربوط به سال 2016 است. به دیگر سخن روند کاهشی شدید تولید ناخالص داخلی روسیه از سال 2014 آغاز شد به نحوی که شاهد کاهش 8/33 درصدی در سال 2015 و 6 درصدی در سال 2016 هستیم. همچنین روند تغییرات تولید ناخالص داخلی سرانه روسیه (2020-2012) در نمودار زیر بیان شده است:
تغییرات تولید ناخالص داخلی
روند کاهشی تولید ناخالص داخلی سرانه روسیه (با وجود روند روبه رشد آن از سال 2016 تا 2019) در سال 2020 نمود پیدا کرده و از 12122 دلار در سال 2019 به 11786 دلار در سال 2020 کاهش داشته است.
همچنین بررسی نرخ تورم دهه اخیر روسیه نشان می‌دهد که تورم این کشور، داستان پرفراز و نشیبی داشته و روند روبه رشد خود را از سال 2020 آغاز کرده است.
روند نرخ تورم روسیه
روند تجارت روسیه با کشورهای جهان
روند روبه رشد صادرات روسیه از سال 2019 تغییر وضعیت داده و از رشد 26 درصدی در سال 2018 به رشد منفی 20 درصدی در سال 2020 کاهش یافته است؛ ضمن آنکه از سال 2018 رشد واردات روسیه کاهش یافته به نحوی که رشد واردات در سال 2020 به عدد منفی 5 درصد رسیده است. صادرات کالایی روسیه از 285 میلیارد دلار در سال 2016 به 337 میلیارد دلار در سال 2020 رسیده و از رشدی معادل 18 درصد برخوردار بوده است؛ در حالی که صادرات سال 2020 نسبت به سال 2019، کاهشی معادل 20 درصد را نشان می‌دهد. از سوی دیگر روبل روسیه در سال 2020 نسبت به سال 2016، کاهشی معادل5/7 درصد در مقابل دلار امریکا تجربه کرده است (4/11 درصد کاهش نسبت به سال 2019).
10 محصول عمده صادراتی روسیه شامل سوخت های فسیلی از جمله نفت (42 درصد)، سنگ های گرانبها(9 درصد)، آهن و فلزات (8/4 درصد)، غلات و حبوبات(8/2 درصد)، ماشین‌آلات از جمله کامپیوتر(5/2 درصد)، چوب(5/2 درصد)، کودهای شیمیایی(1/2 درصد)، مس (7/1 درصد)، آلومینیوم (6/1 درصد) و ماهی (4/1 درصد) است. این محصولات بیش از 70 درصد صادرات روسیه را به خود اختصاص داده‌اند. فلزات گرانبها، از جمله صادرات روسیه هستند که بیشترین رشد را در سال 2020 نسبت به سال 2019 تجربه کرده‌اند (9/98 درصد). در مقام دوم، غلات و حبوبات با رشد 4/20 درصدی و در نهایت مقام سوم به مس با رشد 8 درصدی اختصاص دارد.
از سوی دیگر صادرات سوخت های فسیلی، نفت فرآوری شده و آهن‌آلات به ترتیب 40-، 32- و 20- درصد رشد را نشان داده‌اند.
از دیدگاه اقتصاد کلان، صادرات روسیه، 3/8 درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه (022/4 تریلیون دلار)در سال 2020 را به خود اختصاص داده است؛ درحالی که این نسبت در سال 2019 برابر با 7/9 درصد در سال 2019 بوده است. این بیانگر کاهش نسبی فروش محصولات روسیه در بازار بین‌المللی است.
روسیه در سال 2020، (231) میلیارد دلار کالا از کشورهای جهان وارد کرده است که 27 درصد نسبت به سال 2016 رشد نشان می‌دهد؛ این در حالی است که واردات روسیه در سال 2020، نسبت به سال 2019، کاهش 5 درصدی را تجربه کرده است.8/44 درصد واردات روسیه از کشورهای اروپایی، 3/44 درصد از کشورهای آسیایی و 5/6 درصد از واردات روسیه از مأخذ کشورهای امریکای شمالی صورت پذیرفته است. با توجه به جمعیت 146 میلیون نفری روسیه، سرانه واردات این کشور در سال 2020، حدود 1582 دلار بوده است. در جدولی که در ادامه می‌آید 10 کالای وارداتی روسیه با بیشترین سهم در سال 2020 ذکر شده است. شایان ذکر است که 10 قلم کالای وارداتی روسیه 66 درصد ارزش واردات این کشور در سال 2020 را به خود اختصاص داده است. بیشترین رشد واردات مربوط به تجهیزات پزشکی و چشم پزشکی (11 درصد نسبت به 2019) و خشکبار و محصولات شیمیایی(3 درصد نسبت به سال 2019) بوده است.
روابط تجاری ایران و روسیه
سابقه روابط تجاری ایران و روسیه به قدمت همسایگی دو کشور است. نزدیکی جغرافیایی و شرایط اقلیمی از متغیرهای اساسی بر روابط تجاری دو کشور است. هر چند متغیرهای سیاسی و اقتصادی در مقاطع مختلف تاریخی بر گسترش یا محدودیت این روابط تأثیرگذار بوده‌اند. در دوره اتحاد جماهیر شوروی، تجارت متقابل در کنترل دولت‌های دو کشور بود و خرید و فروش کالاها از طریق حساب تهاتر انجام می‌گرفت. روابط بازرگانی ایران و اتحاد جماهیر شوروی بر عهدنامه تجارت و دریانوردی مارس 1940 استوار بود. قرارداد تهاتر 1342 که بر اساس آن کلیه پرداخت های اقتصادی میان دو کشور در چهارچوب حساب تهاتر انجام می‌گرفت، زمینه گسترش روابط بازرگانی را فراهم کرد. بدین ترتیب، اتحاد جماهیر شوروی به نخستین شریک تجاری ایران در زمینه صادرات غیر نفتی تبدیل شد.
موافقتنامه بازرگانی میان ایران و روسیه در سال 1376 به امضا رسید و بر اساس آن مفاد عهدنامه 1940 ابلاغ شد. مهم‌ترین مواد عهدنامه 1940 که هم اکنون بر روابط بازرگانی دو طرف جاری است پذیرش رژیم کامل در روابط تجاری است. روابط بازرگانی ایران و روسیه در دوره پس از فروپاشی دگرگون شد. لغو روابط تهاتر، تغییر الگوهای مصرف در بازار روسیه و حتی تغییر مسیر کانال‌های مبادلاتی، شرایط تجارت دو کشور را متحول کرد.
گسترش روابط تجاری–اقتصادی- بین‌المللی و افزایش صادرات غیرنفتی برای کشوری مثل ایران بسیار حائز اهمیت است، زیرا از طرفی با تنوع‌سازی بازارهای فروش و گره زدن منافع خود با سایر کشورها، فشارها و محدودیت‌های ناشی از تحریم را تعدیل می‌کند و از طرف دیگر به افزایش تولید و رونق اقتصاد داخلی کمک می‌کند. در این بین بی‌تردید اولویت اصلی ایران، گسترش تجارت خارجی و همکاری اقتصادی بین‌المللی با کشورهای همسایه و منطقه و در قالب شرکای تجاری دوجانبه است. کشور «روسیه» که همسایه شمالی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، یکی از اقتصادهای نوظهور دهه گذشته بوده که به اعتقاد کارشناسان ظرفیت مناسبی برای گسترش تعاملات تجاری در چهارچوب یک تعامل برد-برد را داراست.
روند صادرات ایران به کشور روسیه از سال 1389 تا 1391، هم به لحاظ وزن کالایی و هم به لحاظ ارزش دلاری افزایش یافته است، به طوری که صادرات ایران به روسیه از 333میلیون دلار در سال 1389 به 499 میلیون دلار در سال 1391 رسیده است. طی این سال‌ها صادرات وزنی کشور نیز افزایش یافته و از 277 هزار تن به 932 هزار تن رسیده است.
همچنین نه فقط حجم و ارزش صادرات ایران به روسیه، بلکه به طور کلی میزان تجارت دو کشور (واردات- صادرات) در بازه زمانی 1389 تا 1391 افزایش یافته است. این بازه زمانی از این جهت حائز اهمیت است که صدور قطعنامه‌های سازمان ملل متحد علیه ایران، خرداد سال 89 اتفاق افتاد و تصمیم اتحادیه اروپا به تحریم ایران در دی‌ماه 90 و اجرای رسمی آن از 6 ماه بعد انجام شد.به بیان دیگر از سال 89 تا 91 که بیشترین فشارهای بین‌المللی علیه ایران وارد شده بود، روند تجارت دو کشور ایران و روسیه نه تنها کاهشی نبود بلکه افزایش هم داشته است. نکته جالب درباره تجارت ایران و روسیه مربوط به دوره زمانی بعد از بازگشت مجدد تحریم‌ها است. میزان تجارت دو کشور ایران و روسیه در سال 1397 و پس از شروع دوره دوم تحریم‌ها دوباره روند صعودی به خود گرفته است. همچنین از سال 97 تاکنون روند صادرات ایران به روسیه هر ساله افزایش یافته و در سال 1399 به 495 میلیون دلار رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که با وجود فشارهای ترامپ و همراهی اتحادیه اروپا با تحریم‌های امریکا علیه ایران، روسیه اغلب از سیاست‌های امریکا و اتحادیه اروپا حمایت نکرده و روند افزایش تعاملات تجاری با جمهوری اسلامی ایران را ادامه داده است.
بر اساس آمار موجود (سازمان توسعه تجارت ایران) در 9 ماهه منتهی به اول دی ماه سال 1400، جمهوری اسلامی ایران، 829 هزار تن کالا به ارزش 433 میلیون دلار به روسیه صادر کرده و در مقابل 2730هزار تن کالا به ارزش 1222 میلیون دلار وارد کرده است. در جدول زیر وضعیت تجارت ایران با روسیه در 9 ماهه منتهی به اول دی ماه 1400 و مقایسه با مدت مشابه سال قبل بیان شده است.
در حالی که میزان صادرات ایران به روسیه در سال 1399، 495 میلیون دلار بوده است در 9 ماهه سال 1400 به 433 میلیون دلار رسیده و با استمرار این روند، پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال‌جاری، ارزش صادرات ایران به روسیه به عدد 577 میلیون دلار برسد که در این صورت بیشترین صادرات به روسیه طی 10 سال اخیر را تجربه خواهیم کرد. ضمناً در صورت نیل به رقم 577 میلیون دلاری صادرات به روسیه، رشد 17 درصدی صادرات در سال 1400 نسبت به سال 1399 دور از دسترس نخواهد بود. همچنین در جدول زیر میزان صادرات ایران طی سال های 1398 و 1399 به تفکیک گروه‌های کالایی بیان شده است.
در مجموع بررسی روند تجاری دو کشور ایران و روسیه نشان می‌دهد که در شرایط تحریم حجم تبادلات اقتصادی دو کشور نه تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش یافته است. در نتیجه توجیه تعاملات اقتصادی ضعیف دو کشور تحت تأثیر اعمال تحریم و همراهی روسیه با تحریم‌های امریکا چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد. به بیان دیگر روند تجارت دو کشور نشان می‌دهد که اگر ایران بستر مناسبی را برای تجارت با روسیه انتخاب کرده و زیرساخت‌های لازم برای گسترش تعاملات را ایجاد کند، روسیه به‌عنوان یک کشور در بلوک مقابل امریکا از توسعه روابط اقتصادی با ایران استقبال می‌کند و اتفاقاً شاهد همراهی متقابل نیز خواهیم بود.
ایران و روسیه، فراز و فرود‌های بسیاری را در این روابط تجربه کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که این دو کشور را در این سال‌ها به یکدیگر پیوند زده، روابط تجاری این دو کشور است. همسایگی این دو کشور در قرون گذشته و مرزهای مشترک آبی از طریق دریای خزر، تشابهات فرهنگی و اجتماعی این دو فرصت بسیار نابی را برای این همکاری‌ها پدید آورده است که متأسفانه در تمام دوره‌های گذشته (از صفویه تاکنون) به این فرصت‌ها به دلایل گوناگون بی‌اعتنایی شده است.
/
