کد مطلب: 173079
تاریخ انتشار : سه شنبه ۲۸ دی ۱۴۰۰ ساعت ۱۶:۱۷
ایران آنلاین-روس‌ها در تجارت با ما سخت نمی‌گیرند، اما ما بلد نیستیم : گفت‌و‌گوی «ایران» با رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران : روسیه به‌عنوان همسایه شمالی ما و کشوری که از روابط سیاسی مطلوبی با آن برخورداریم، بازار بزرگ و متنوعی است البته در بخش‌هایی که ما ورود کرده‌ایم، سهم بسیار ناچیزی نیز نصیب ما شده، اما معمای عدم بهره‌برداری از ظرفیت‌های این همسایه شمالی، چندان پیچیده نیست؛ رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران مجهول‌های این معما را عدم ورود و بهره‌برداری از پیمان‌های تجاری، ظرفیت مغفول توافقنامه اوراسیا و همچنین آشفتگی ساختارهای داخلی مرتبط با تجارت می‌داند.
بازار روسیه از چه جهاتی برای ایران حائزاهمیت است و چرا سهم ما از این بازار ناچیز بوده است؟
بازار روسیه از چند جهت برای ما بازار مهمی است اول اینکه روسیه، همسایه ماست و ما ارتباط دریایی با این کشور از طریق دریای خزر داریم دوم اینکه بازار مصرف بسیار گسترده‌ای است و سوم اینکه روابط سیاسی دو کشور روابط مناسبی است. اما یکسری مشکلات را هم داریم مثلاً بر اساس آمارهای منتشر شده بازار واردات روسیه در بخش محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، در سال گذشته حدود 40- 30 میلیارد دلار برآورد شده اما سهم ما از این بازار بسیار کم بوده و حجم صادرات ما به این بازار نیز بسیار کم و ناچیز بوده است و باید آسیب شناسی شود تا ببینیم چرا این اتفاق افتاده است؟ جالب اینجاست که از ۱۰ قلم صادرات اصلی ما به روسیه هفت قلم محصولات کشاورزی از جمله رب گوجه فرنگی و انواع سبزیجات و صیفی جات است.
بحث دیگری که در روابط تجاری ما با روس‌ها بسیار مهم است و از ظرفیت آن استفاده نشده، موافقتنامه تعرفه ترجیحی است که به‌صورت موقت با اوراسیا داریم؛ این موافقتنامه از آن ظرفیت‌هایی است که باید به خوبی از آن استفاده کنیم اما مغفول مانده است.
چه آسیب‌هایی از این غفلت‌ها به ما وارد شده و در کجاها ضرر کرده‌ایم؟
آسیب‌های بسیاری از این جهات متوجه ما بوده و بازار به رقبای ما رسیده است. برای نمونه انگور و کشمش یکی از ۱۰ قلم اول کالای صادراتی ما به روسیه است اما وقتی رقبایمان را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که سهم ترکیه در این بخش ۴۱ درصد و شیلی و پرو که در امریکای لاتین قرار دارند ۱۶ درصد است اما سهم ما از این بازار گسترده کمتر از 5 درصد است، این نشان می‌دهد که ما در بعضی زمینه‌ها از جمله لجستیک دچار مشکل هستیم که شیلی و پرو از امریکای لاتین می‌توانند محصولاتشان را به روسیه صادر کنند اما ما که کنار روسیه و همسایه آن کشور هستیم نمی‌توانیم. نمونه دیگر سیب زمینی است که ترکیه که رقیب ماست ۴۹ درصد سهم این بازار را از آن خود کرده، حدود ۲۰ درصد را مراکش و هند ۱۴ تا ۱۵ درصد و سهم ایران بسیار ناچیز است. آن هم در شرایطی که در سال‌های اخیر همواره با مشکل تولید مازاد سیب‌زمینی مواجه بوده‌ایم و از این دست نمونه‌ها بسیار است و نشان می‌دهد که ما در زمینه حضور در بازار روسیه بسیار کم کار کرده‌ایم و نیاز به فعالیت بیشتر داریم.
این ضعف از کجا ناشی می‌شود و چطور می‌شود که ما بازار به این مهمی را نادیده می‌گیریم؟
یک بحث مهم مربوط به سیاست‌های تجاری کشور و عدم حضور در پیمان‌ها و ترکیبات تجاری جهان است. ما فقط با روسیه در یک موافقتنامه تعرفه ترجیحی اوراسیا هستیم که آن هم مغفول و بر زمین مانده، علاوه بر این هزینه‌های تجاری، هزینه‌های اقتصادی و مالی و بخصوص مشکلاتی که ما در ارتباط با مسائل بانکی داریم در این متغیرها تأثیرگذار هستند و در کنار این متغیرهای اقتصادی و تجاری که بر روابط ما با روس‌ها تأثیرگذار بوده‌اند، ما در ارتباط تجاری با همه کشورهای دنیا بحث نبود زیرساخت‌های لجستیک و فقدان ساختارهای متشکل و نظام‌مند در بحث تجارت نیز مواجهیم. چند گانگی و چند پارگی این ساختارها در داخل به تجارت ما آسیب زده از جمله در بخش محصولات غذایی و کشاورزی متولی وزارت جهاد کشاورزی است، بخش دیگری در وزارت صنعت، معدن و تجارت است، در حالی که در همه جای دنیا فرماندهی واحد در بحث تجارت دارند. این چندپارگی موجب شده تا ما خودمان با دست خودمان تجارت را چند پاره کنیم و نتیجه مناسبی نمی‌توانیم از این مباحث بگیریم.
به طور خاص درباره مباحث لجستیکی و موانعی که بر سر تجارت با روسیه وجود داشته توضیح می‌دهید؟
در ارتباط با روسیه، گرچه ما دریای خزر را داریم اما سهم ما در حمل‌ونقل دریایی و کشتیرانی این دریا بسیار ناچیز است در حالی که می‌توانیم بسیار راحت حمل‌ونقل دریایی را داشته باشیم، البته الان هم داریم ولی کانتینرهای یخچالی برای محصولات کشاورزی و مواد غذایی در این زمینه با محدودیت و مشکل مواجهند و در خط ریلی هم با مشکلات مشابهی مواجهیم. رفع این موانع بخصوص در شرایط فعلی که به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی دو طرف باید حجم تجارت را افزایش دهیم، ضروری است اما در این زمینه نقص داریم.
البته در سال 2020 افزایش 105 درصدی صادرات را به روسیه داشتیم، گرچه بسیار ناچیز است اما به هر حال در نوع خود مثبت ارزیابی می‌شود. آیا به سمت رفع این موانع در حرکتیم؟
افزایش 105 درصد بازی با اعداد کوچک است. در کلان اقتصاد ما از عدم حضور در این بازار واقعاً زیان دیده‌ایم و نمی‌توانیم این رقم را جهش در تجارت و استفاده از پتانسیل آن کشور قلمداد کنیم. ما از حجم بازار 40- 30 میلیاردی فقط سهم 600- 500 میلیون دلاری داشته‌ایم که حتی اگر در خوشبینانه‌ترین حالت یک میلیارد دلار هم باشد باز هم ناچیز است و جهشی به حساب نمی‌آید. درست است رشد خوبی داشته‌ایم اما خیلی نمی‌توان آن را جدی گرفت چون سهم ما بسیار کوچک است.
سهم ما الان از بازار 40 - 30 میلیاردی روسیه کمتر از یک میلیارد دلار است و امکان این را داریم که تا چندین برابر این سهم را افزایش دهیم مشروط بر آنکه متغیرهای اقتصادی، تجاری و غیرتجاری را سر و سامان دهیم. تحولات ارزی که در ایران و روسیه داشتیم و داریم مجموعه قدرت رقابت ما را کاهش می‌دهد اما دولت باید در بخشی از هزینه‌های بازاریابی و بازارسازی و حفظ بازار به تجار کمک کند تا بتوانیم حضوری مؤثرتر در روسیه داشته باشیم.
چشم‌انداز این مسأله را چطور می‌بینید؟
معتقدم در بحث صادرات باید پایداری صادرات را مدنظر داشته باشیم. در کوتاه مدت و برای بازی با اعداد کوچک می‌توانیم با تزریق منابع و یارانه و … رشدی مثلاً 100 درصدی را داشته باشیم اما پایداری را نداریم و برای اینکه پایداری را در بازار داشته باشیم نیازمندیم که زیر ساخت‌ها را آماده کنیم، یکی از این زیرساخت‌ها موافقتنامه تعرفه ترجیحی است که هنوز اقدام خاصی برای اجرای آن صورت نگرفته است.
چرا بر زمین مانده؟
ما در موافقتنامه تعرفه ترجیحی با اوراسیا برای حدود 800 قلم کالا تعرفه ترجیحی گذاشته‌ایم که البته این موافقتنامه موقت است و گویا مذاکرات برای دائمی شدن آن در حال انجام است. این موافقتنامه از این قرار بود که به توسعه صادرات ما کمک کند نه اینکه آمار ناچیز و سهم اندک ما صرفاً دوبرابر شود که آن هم باز ناچیز است. ما از ظرفیت این کار به خوبی استفاده نکردیم که بخش عمده این بر زمین ماندن، به مسائل لجستیک و مسائل غیر اقتصادی بر می‌گردد. ما وقتی کانتینر یخچالی نداریم، ناوگان حمل‌ونقل زمینی‌مان به بازار روسیه به روز نیست و... عملاً نمی‌توانیم از این ظرفیت بهره ببریم.
ما با روس‌ها در دو پیمان منطقه‌ای همراه هستیم یکی شانگهای و دیگری اتحادیه اوراسیا که هردو در مسائل اقتصادی مهم است اما چون سازماندهی مناسبی نداریم از این فرصت خوب استفاده نکردیم. وقتی از نبود زیرساخت‌ها حرف می‌زنیم می‌شود به برگشت خوردن فلفل ما از روسیه اشاره کرد، به‌دلیل فقدان این ساختارها و اهمال و اینکه به تعهدات غیرتجاری‌مان به خوبی عمل نکردیم، این اتفاق افتاد اگرنه فلفل ما آلوده نبود.
در صورت رفع این مشکلات تجارت ما با روسیه چقدر می‌تواند افزایش پیدا کند؟
گسترش روابط ما با روسیه بخصوص در بخش کشاورزی با برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند تا چند برابر افزایش یابد چرا که در بسیاری از محصولات با مازاد تولید مواجهیم و چاره‌ای جز صادرات نداریم. به نظرم با برنامه‌ریزی صحیح در طول 2 تا 3 سال می‌توانیم سهم 3 تا 4میلیارد دلاری در این بازار داشته باشیم البته مشروط به اینکه در مسائل تجاری و غیرتجاری با روس‌ها به توافق برسیم و کالای ما نرم بازار روسیه باشد.
مسأله بازاریابی و تولید محصولی که مورد پسند بازار هدف باشد بسیار مهم است برای نمونه یکی از کالاهایی که اضافه تولید داریم پیاز است اما کشورهای حاشیه خلیج فارس یک گرم پیاز هم کشت ندارند اما نتوانسته‌ایم بازار آنها را به دست بیاوریم چون آنها پیاز قرمز می‌خواهند و تولید ما پیاز زرد و سفید است و نمی‌توانیم از توانمندی و پتانسیل‌مان استفاده کنیم و می‌بینیم پیاز از کشورهای امریکای لاتین به کشورهای حوزه خلیج فارس می‌آید. مشابه این را در روسیه هم داریم، کالایی تولید می‌کنیم اما این کالا مورد پسند برای آن بازار نیست والا تمام مؤلفه‌های لازم برای رونق تجارت را داریم از جمله اینکه توان تولید و صادرات، روابط تجاری و سیاسی مناسب با روسیه داریم و مشکلاتی که با اتحادیه اروپا داریم را با روس‌ها نداریم، همسایه‌ایم و باید برنامه را به این سمت ببریم تا بشود از این ظرفیت‌ها استفاده کرد.روس‌ها نسبت به اروپایی‌ها با ما آسان‌تر می‌گیرند.
بحثی درباره ناکامی تجار خرد ایران در روسیه مطرح می‌شود، آیا اقداماتی در این راستا انجام داده اید و آیا دولت لازم است ورود حمایتی داشته باشد؟
اول یک بحث کلی وجود دارد و آن اینکه مطابق ماده 5 قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار، اتاق تعاون و اتاق بازرگانی، صنعت و معدن موظفند تشکل‌ها را ساماندهی کنند و ادغام تشکل‌های موازی، شبکه‌سازی و جلوگیری از رقابت مخرب در بازارهای جهانی را دنبال کند چرا که تجار ما در بازارهای جهانی همسو عمل نمی‌کنند، درست است که این ماده وظیفه اتاق هاست اما حمایت دولتی برای اجرایی کردن آن نشده و ضعف‌های ساختاری در داخل مانع تحقق آن شده است.
ما اصلی را باید به‌عنوان پایداری صادرات داشته باشیم، واقعیت این است که شرکت‌های خرد و کوچک و متوسط نمی‌توانند در بازار روسیه جایی داشته باشند چرا که این بازار در کنترل چند شرکتی است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای را کنترل می‌کنند، ما باید خود را با شرایط آنها وفق دهیم.
از یک سو ما به‌دلیل نوسانات در متغیرهای اقتصادی و تجاری در داخل بخصوص نوسانات ارزی قادر نیستیم قرارداد بلند مدت ببندیم؛ نوسانات نرخ ارز و دیگر متغیرهای اقتصادی از جمله دستمزدها، هزینه سوخت و انرژی مالیات‌ها موجب می‌شود افزایش هزینه سربار داشته و نتوانیم برنامه‌ریزی دو سه ساله داشته باشیم، اینها موجب شده از این فرصت در بازار روسیه نتوانیم استفاده کنیم. یکی از حمایت‌های دولت این است که ثبات در متغیرهای اقتصادی برای صادرکننده و تولیدکننده ایجاد کنند تا امکان برنامه‌ریزی و قرارداد دو - سه ساله وجود داشته باشد.
صادرکنندگان به‌صورت خرد و جزیره‌ای نمی‌توانند وارد بازار روسیه شوند و هیچ منفعتی نخواهد داشت و آسیب‌هایی به بازار محصولات ما می‌زنند لذا نیازمند حمایت دولت از اتاق‌ها هستیم تا بتوانند تشکل‌ها را جمع و کنسرسیوم‌ها را ایجاد کنند.
شما قرار است به همراه جمعی از تجار ایرانی در رأس هیأتی به روسیه سفر کنید، در این سفر چه برنامه‌ای برای رفع این مشکلات دارید؟
بله. ما با همین دیدگاه که به‌صورت خرد نمی‌شود وارد بازار روسیه شد و از طرفی این بازار بخشی از نیازهای ما را در تأمین نهاده و روغن خام آفتابگردان می‌تواند تأمین کند با طرف روس که مالک یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای است مذاکره کرده‌ایم و توافق‌های اولیه حاصل شده و مذاکراتی هم پیش رو خواهیم داشت. این سفر از سوی هیأتی متشکل از تشکل‌هایی که کالا به روسیه می‌توانند صادر کنند و تشکل‌هایی که نیاز به واردات از روسیه دارند در هفته اول بهمن ماه انجام می‌شود و امیدواریم بتوانیم جاده دوطرفه‌ای را باز کنیم و از آنجا که بخشی از مشکلات ما ارزی است برای اینکه این را به حداقل برسانیم در زمینه تهاتر در بخش غیردولتی و تعاونی شروع به فعالیت کنیم و در کنار روش عادی تجارت با استفاده از تشکل‌ها و اتحادیه‌های بزرگ که شرکت‌های کوچک و متوسط از طریق این اتحادیه‌ها که خودشان هم سهام دارد بتوانند در آن بازار حضور داشته باشند. امیدواریم این امر محقق و این ظرفیت بالفعل شود و الگویی برای حضور در بازار روسیه باشیم.
/
