بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد قرارگیری در فهرست میراث جهانی معرفی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
ایران در سال ۱۳۵۸ توانست در فهرست میراث فرهنگی ملموس اولین اثر تاریخی خود را ثبت کند. زیگورات چغازنبیل اولین اثر بود. در همان سال تخت جمشید و میدان نقش جهان نیز ثبت جهانی شدند.
کشور مصر در آن سال میزبان برگزاری کمیته میراث جهانی شده بود و یونسکو سومین نشست جهانی خود را برگزار می‌کرد که ایران اولین پرونده‌های خود را ارائه داد.
یک وقفه ۲۴ ساله در ثبت جهانی آثار ایرانی
ولی با توجه به تغییرات و وقوع انقلاب در آن زمان و سپس جنگ تحمیلی و سالهای پس از آن؛ روند ثبت جهانی آثار ایران تأخیر داشت تا آنکه پس از ۲۴ سال چهارمین اثر در بیست و هفتمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در پاریس به ثبت جهانی رسید.
این پرونده متعلق بود به تخت سلیمان به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به ویژه در دوره ساسانیان که در سال ۸۲ ارائه شد.
پس از ۲۴ سال تخت سلیمان چهارمین پرونده میراث فرهنگی ایران بود که در اجلاس پاریس به ثبت جهانی رسید
دی ماه سال ۸۲ زلزله مهیب بم در جنوب شرقی استان کرمان رخ داد. به همین دلیل در نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که تیر ماه سال بعد در چین برگزار شده بود، ارگ بم با قید فوریت در فهرست میراث جهانی در خطر ثبت شد. به همین دلیل یونسکو و کشورهای دیگر پروژه نجات بخشی آن را انجام دادند. بنابراین بم و چشم انداز فرهنگی آن شامل نخلستان‌ها و قنوات و غیره به عنوان پنجمین اثر در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار گرافت.
جالب اینجاست که کل بنا دژ بزرگی بود که ارگ را در خود جای داده بود اما از آنجا که ارگ بر خرابه‌ها تسلط دارد؛ اکنون کل قلعه را ارگ بم می‌نامند.
در همان سال ۸۳ ایران پرونده مجموعه سازه‌های باستانی پاسارگاد را نیز ارائه کرد که با آن موافقت شد. در واقع پرونده پاسارگاد تنها آرامگاه کوروش نیست بلکه شامل مجموعه بناهایی از جمله آرامگاه، باغ پادشاهی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، ساختارهای دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی می‌شود.
پس از آن در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ پرونده‌های سلطانیه و بیستون ثبت جهانی شدند. این وسط در سال ۲۰۰۷ یک وقفه ایجاد شد اما پس از آن یعنی در سال ۲۰۱۰ تا کنون ایران هر سال یک تا دو پرونده را در فهرست یونسکو به ثبت رسانده است.
در برخی از این سال‌ها اگرچه پرونده‌های متعددی ارائه شده اما برخی از آنها ریفر شده بود یعنی برگشت خوردند تا اصلاح شوند به همین دلیل در آن سال‌ها تنها یک اثر ثبت شده اند.
در طول این سال‌ها ایران همیشه اثر تاریخی ارائه کرد ولی دو اثر هم در فهرست میراث طبیعی ثبت شدند یکی پرونده بیابان لوت بود که در سال ۲۰۱۶ جهانی شد و دیگری جنگل‌های هیرکانی است که در سال ۲۰۱۹ به ثبت رسید.
در سال ۲۰۲۰ اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به دلیل شیوع کرونا لغو شد قرار بود این اجلاس در چین برگزار شود اما در این سال هیچ پرونده‌ای بررسی نشد.
به همین دلیل بررسی پرونده‌ها به سال بعد یعنی در سال ۲۰۲۱ موکول شد. در این سال هم چون هنوز تب کرونا فروکش نکرده بود، اجلاس به صورت آنلاین برگزار شد و این بار از ایران دو پرونده منظر فرهنگی اورامانات و راه آهن سراسری ایران نیز به عنوان ۲۵ و بیست و ششمین اثر فرهنگی ثبت جهانی شدند.
تعویق برگزاری اجلاس به زمانی نامعلوم
از ۲۹ خرداد تا ۹ تیر امسال هم قرار بود چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی در شهر کازان روسیه برگزار شود، اما بسیاری از کشور به دلیل جنگ کشور روسیه و اوکراین از یونسکو خواستند تا میزبانی نشست را از یونسکو بگیرد از طرف دیگر در سال ۲۰۱۹ روسیه برای یک دوره ۴ ساله ریاست کمیته میراث جهانی را به عهده گرفته بود اما نماینده روسیه در یونسکو با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: ربی‌ها در واکنش به عملیات نظامی ویژه روسیه برای حفاظت از جمهوری‌های دونباس، نوعی خصومت دیپلماتیک بی سابقه علیه کشور ما در پیش گرفته اند که هدف آن محدود ساختن مشارکت‌های سازنده‌ای است که همیشه با سازمان یونسکو داریم، از جمله در حوزه حفظ و حراست میراث جهانی. به همین دلیل یونسکو برگزاری این اجلاس را در حال حاضر معلق نگه داشته است.
قرار بود ایران امسال ۵۶ کاروانسرا را تحت عنوان کاروانسرای ایرانی در گستره‌ای از ۲۴ استان به ثبت برساند. چون ارزیابی میدانی کارشناسان اعزامی یونسکو نیز برای آنها انجام شده و این پرونده در انتظار مطرح شدن در چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی است.
جنگل‌های دیزمار نیز می‌بایست به پرونده جنگل‌های هیرکانی افزوده شود. هیرکانی در سال ۹۸ جهانی شده بود. پس از آن در سال ۹۹ ایران به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان در شرف الحاق دو محدوده جنگل‌های دیزمار از ایران و پارک ملی هیرکان از کشور آذربایجان به پهنه‌های ثبت شده پیشین جنگل‌های هیرکانی است. بازدید کارشناسان نیز از این دو محدوده انجام شده است.
اگر چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو برگزار شود، ایران چهار پرونده کاروانسراها، جنگل‌های دیزمار، منظر فرهنگی ماسوله و محور تاریخی و فرهنگی همدان را برای بررسی ارائه خواهد داد
پرونده منظر فرهنگی ماسوله و محور فرهنگی و تاریخی همدان نیز به همین سرنوشت دچار شده اند. در پرونده ماسوله، محدوده شهر تاریخی، مناظر طبیعی، محوطه‌های باستانی و تاریخی و پیش از تاریخ پیرامون شهر و در پرونده همدان، محدوده مرکز تاریخی همدان، محوطه باستانی هگمتانه، خیابان‌ها و پهنه‌های تاریخی و فرهنگی وابسته به این محدوده در نظر گرفته شده اند.
در صورتی که چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو برگزار شود، ایران چهار پرونده کاروانسراهای ایرانی، جنگل‌های دیزمار،، منظر فرهنگی ماسوله و محور تاریخی و فرهنگی همدان را برای بررسی ارائه خواهد داد.
اما هنوز مشخص نیست زمان برگزاری این اجلاس چه وقت خواهد بود ضمن اینکه شاید در زمان برگزاری اجلاس بعدی، با وجود اینکه ارزیابان از پرونده‌ها بازدید میدانی کرده اند، یونسکو تصمیم بگیرد به دلیل وقفه پیش امده و احتمال تغییر در پرونده‌ها، این ارزیابی‌ها را دوباره انجام دهد.
