شگفتی ها، امیدها و ناامیدکننده های کن 2016

عزیز داوران!
آندره آ آرنولد، عزیز داوران کن است. تا حالا سه بار جایزه هیات داوران را گرفته، دو بار برای «Red Road» و «تنگ ماهی» و این بار هم برای فیلم جدیدش «محبوب آمریکایی» که با دوربین روی دست فیلمبرداری شده. فیلم ماجرای «استار» (با بازی ساشا لین) است که از خانه ای نا امن و پرتنش فرار می کند و به جمع گروهی از جوان های پرشور ملحق می شود که برای تامین زندگی خود اشتراک مجله می فروشند.

برخی می گویند این فیلم ترکیبی از «تعطیلات بهاری» ساخته هارمونی کورین با فیلم های برادران داردن است و خب اگر این دو فیلم را دوست داشتید حتما از این یکی هم لذت می برید. آرنولد بریتانیایی است و فیلم جدیدش را در آمریکا ساخته. انگار دوست داشته دست به تجربه ای جدید بزند و این فیلم جاده ای چنین تجربه ای برای این کارگردان 55 ساله بوده که خودش می گوید دیدن فقر مردم در آمریکا حسابی حالش را دگرگون کرده است.
آرنولد کارگردان بریتانیایی که با درام جاده ای «محبوب آمریکایی» در بخش رقابتی جشنواره کن امسال حضور داشت، در جریان نشست رسانه ای جدیدترین فیلم خود به نکات جالبی درباره تجربه ساخت فیلم جاده ای، به ویژه خارج از بریتانیا و وضعیت فقر در آمریکا اشاره کرد. آرنولد گفت: «این فیلم تلفیقی از (تصاویر) آمریکایی است که با آن بزرگ شدم و عمدتا حاصل تماشای فیلم های هالیوود است؛ تصور رمانتیکم نسبت به این کشور و آمریکای معاصری که وقتی خودم شخصا به آنجا سفر کردم، دیدم.»

این درام 162 دقیقه ای بسیار مورد تحسین منتقدان قرار گرفت و احتمالا در طول سال بیشتر از آن می شنویم. آخرین فیلم بلند آرنولد قبل از این تجربه، «بلندی های بادگیر» بود که در سال 2011 روی پرده رفت، فیلم اقتباسی جسورانه بود از رمان امیلی برونته و به شکلی عجیب منتقدان تحویلش نگرفتند اما اگر دوباره آن را نگاه کنید از زیبایی بصری اش شگفت زده می شوید.

عزیز کن که نخل نگرفت
«فراغ التحصیلی» محصول مشترک بین رومانی و فرانسه را کریستین مونجیو ساخته است که هم سردمدار موج نوی سینمای رومانی است و هم یکی از کارگردان های خیلی محبوب کن، دوستداران سینما مونجیو را خوب می شناسند، کارگردانی که با «چهار ماه، سه هفته، دو روز»، درام تلخی درباره سقط جنین در روزهای سیاه رومانی کمونیستی موفق شد. هم نخل طلای کن را ببرد و هم جایزه فیپرشی را بعدش هم «آن سوی تپه ها» را ساخت که هم جایزه بهترین فیلمنامه را برد و هم بهترین بازیگر زن را پس عجیب نبود که فیلم جدیدش «فارغ التحصیلی» در کن حضور داشته باشد و جایزه هم ببرد.  با این حال، بر خلاف پیش بینی ها مونجیو به یک جایزه مشترک کارگردانی قناعت کرد. فیلم جدید این کارگردان داستان پزشکی است که در یک شهر کوچک زندگی کرده و دخترش را به شکلی تربیت کرده که پس از بزرگ شدن حتما این شهر کوچک را ترک کند. رابطه این پدر و دختر درام فیلم پرتحرک مونجیو را شکل داده است که احتمالا نماینده رومانی در اسکار هم می شود.

شگفتی جنجالی
باز هم کن لوچ و باز هم حضور در جشنواره فیلم کن. کارگردان متعهدی که همیشه زندگی طبقه کارگر و فشارهایی که به زندگی آنها وارد شده برایش مهم بوده و در فیلم جدیدش، «من، دنیل بلیک» سراغ یک نجار نیوکسلی (با بازی دیو جان) رفته که از ناراحتی قلبی رنج می برد و متوجه می شود از فهرست خدمات اجتماعی در حال حذف شدن است. فیلم جدید فیلمساز 79 ساله بریتانیایی نشان می دهد که چطور امنیت اجتماعی در سراسر دنیا رو به تباهی می رود و این پرسش را مطرح می کند: آیا قرار است در مسیر بهبود این وضع قدم برداریم یا اجازه بدهیم تباهی بیشتری دامن گیرمان شود؟ انگار همین پیام اخلاقی و اجتماعی مهم فیلم بود که باعث شد هیات داوران یک بار دیگر (پس از نخل «بادی که در مرغزار می وزد») دوباره به این کارگردان نخل طلا بدهد. منتقدان اما از این جایزه شگفت زده شدند و اصلا از این جایزه راضی نبودند و کلی سر و صدا راه انداختند که چرا جایزه به فیلمی هنری تر اهدا نشد.

به هر حال، هر چند به نظر می رسد فیلم لوچ در حد ساخته های خودش «قوچ» و «من جو هستم» نیست اما حتما شگفتی برای سینمادوستان است که می خواهند بدانند برنده نخل طلا چطور فیلمی است. 

فیلمی که هم هو شد هم جایزه برد
زاویه دولان، نویسنده، کارگردان و بازیگری است که اصلا عزیزدردانه کن است. اولین فیلم بلند سینمایی او با عنوان «من مادرم را کشتم» در بخش دو هفته کارگردان ها حضور داشت که سه جایزه فرعی هم برد. بعدش با فیلم عاشقانه حدودا سه ساعته اش «در هر صورت لورنس» در کن بود که جایزه بهترین بازیگر زن کن را برای سوزان کلمان به همراه داشت. دو سال پیش هم دولان با فیلم «مامی» جایزه هیات داوران کن را به دست آورد و امسال با فیلم «این فقط ته دنیا است» جایزه بزرگ هیات داوران را گرفت تا با گریه شوق جایزه را در دست بگیرد.
بازیگران معروفی مثل ماریون کوتیار، ونسان کسل، لئا سیدو و گارسیا اولی یل در این فیلم بازی کردند. فیلم ماجرای نویسنده ای بیمار است که بعد از 12 سال نزد خانواده اش برمی گردد تا از احتمال مرگش در آینده ای نزدیک خبر بدهد. روزی که فیلم جدید دولان در کن به نمایش درآمد، منتقدان حسابی به آن تاختند و خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه فیلم را تماشاگران هو کردند و بعد هم نقدهای منفی مختلفی بود که نثار فیلم شد. اینکه داوران چطور به فیلم جایزه دادند بر کسی روشن نیست. به هر حال فیلمی که همه فکر می کردند دست خالی از کن بر می گردد جایزه گرفت و یک شگفتی عجیب دیگر برای کن امسال رقم زد.

این فیلم هو شد
الیویه آسایا فیلمساز مطرح فرانسوی است که کارش را با نوشتن نقد برای کایه دو سینما شروع کرد و دو سال پیش هم در کن با فیلم بسیار جذاب و تحسین شده «ابرهای سیلس ماریا» درباره زندگی یک بازیگر معروف حضور داشت. فیلم جدید او تریلری 105 دقیقه ای است به نام «مسئول خرید» که داستانش در دنیای زیرزمینی صحنه مد پاریس رخ می دهد. کریستین استوارت که در «ابرهای سیلس ماریا» بازی کرده بود در فیلم جدید نقش اصلی را بازی می کرد. انتظارها برای این فیلم بسیار بالا بود چون آسایا فیلم های بسیار درخشانی ساخته که یکی اش «دمون لاور» است که سال 2002 بخت نخل طلای کن بود و دیگری هم «پاکیزه» بود که جایزه بهترین بازیگر زن را از کن گرفت. فیلم درخشان دیگر آسایا هم «ایرماوپ» است که جایگاهی ویژه برای سینمادوستان دارد. اما این همه محبوبیت نتوانست به آسایا و فیلم جدیدش کمک کند و فیلم در عین ناباوری در سالن نمایش هو شد. این تنها شگفتی این فیلم نبود چون هر چند بسیاری این فیلم مطرح را دوست نداشتند و هیچ شانسی برایش نمی دیدند اما فیلم برنده جایزه کارگردانی برای آسایا به طور مشترک با کریستین مونجیو شد تا باز هم داوران، منتقدان را حیرت زده کنند!

ناکام بزرگ
سیه را نوادا ساخته یک فیلمساز اهل رومانی دیگر، کریستی پویو در روزهای اول جشنواره کن روی پرده رفت و چنان منتقدان را درگیر خودش کرد که همه فکر می کردند این فیلم حتما برنده یکی از جایزه های اصلی می شود اما این اتفاق نیفتاد و پویو به ناکام بزرگ کن بدل شد.

فیلم جدید پویو داستان یک خانواده بزرگ است. یک خانواده بزرگ با پسرها، دخترها و عروس ها و پدری که چهل روز است مرده و مراسمی عجیب که باید به قاعده انجام شود. حضور این افراد در این خانه ما را با زندگی این شخصیت ها آشنا می کند. فیلم تقریبا سه ساعته پویو به گفته کسانی که آن را دیدند یک تجربه منحصر به فرد است و در حد و اندازه شاهکار پویو یعنی «مرگ آقای لازارسکو» - فیلمی که بیش از ده سال پیش در بخش نوعی نگاه کن نمایش داشت و برنده جایزه اصلی آن شد.  پویو بعد از این فیلم موفق، فیلم «آئورورا» را ساخت که باز هم در بخش نوعی نگاه بود و منتقدان را به مخالف و موافق تقسیم کرد. «سیه را نوادا» اما فیلمی بود که منتقدان خیلی دوستش داشتند اما انگار ریتم آرامش را داوران خوش نداشتند و اصلا آن را تحویل نگرفتند.

فیلمی که قدر ندید
باورش سخت است. فیلمی که منتقدان ایستاده تشویقش کردند و بالاترین میزان رأی را از منتقدان مجله اسکرین در چند سال گذشته گرفت و همه فکر می کردند نخل می برد و اتفاقی که سال پیش برای «پسر شائول» لازلونمس رخ داد برایش رخ می دهد، فقط به یک جایزه فیپرشی بسنده کند. این فیلم که به گفته اغلب منتقدان شاهکاری کمدی است، «تونی اردمان» نام دارد و مارن اده، کارگردان آلمانی آن را ساخته. فیلم دو ساعت و چهل دقیقه است و انگار دو برابر این زمان راش داشته! 
این فیلم داستان رابطه نا به سامان پد ر و دختری است که حالا پدر سعی می کند رابطه را ترمیم کند. یک کمدی بسیار مفرح و البته عمیق که انگار چون کمدی بود، داوران تحویلش نگرفتند. اده یکی از استعدادهای سینمای نوین آلمان است که با فیلم دومش «هر کس دیگر» در سال 2009 برنده جایزه خرس نقره ای جشنواره فیلم برلین شد. فیلم دو بازی عالی از پیتز زیمونشک و ساندرا هولر دارد که خیلی ها فکر می کردند هولر حتما جایزه بازیگر زن را می برد که اینطور هم نشد. «تونی اردمان» از آن فیلم هاست که وقتی دیده شود، احتمالا خیلی ها به نظر داوران شک می کنند.

فیلمی که سروصدا نکرد
برادران داردن (ژان پیر و لوک)، دو اسطوره فیلمسازی که اصلیت شان بلژیکی است و هر وقت در کن بودند جایزه بردند و آن هم چه جوایزی؛ دو مرتبه نخل طلای کن برای فیلم های «رزتا» و «بچه». بردن جایزه بهترین فیلمنامه کن برای «سکوت لورنا» و بردن جایزه بزرگ کن برای «پسری با دوچرخه». فیلم جدید این دو برادر «دختر ناشناس» نام دارد که جدیدترین ساخته آنها بعد از فیلم تحسین شده «دو روز، یک شب» (برنده جایزه بهترین بازیگر زن از کن) است. ادل ائل بازیگر 37 ساله فرانسوی که تا به حال دو بار برنده جایزه سزار شده، در نقش قهرمان اصلی فیلم جدید داردن ها ظاهر شده است. فیلم ماجرای پزشکی است که از دیدن یکی از بیمارانش خودداری می کند و بعد از مرگ آن بیمار، احساس عذاب وجدان زندگی اش را مختل می کند. مثل همیشه داستان فیلم داردن ها با مضامین قدرتمندی مانند آمانیسم و واقعیت گرایی (رئالیسم) در پیوند است. فیلم جدید داردن ها هم آنقدر در میان منتقدها محبوب نشد و هم جایزه ای نگرفت و بدین ترتیب خیلی بدون سروصدا روی پرده رفت و از کن به خانه بازگشت.

اشتباه میلر و یارانش
جوایز این دوره از جشنواره کن صدای بسیاری از منتقدان را در آورد
جاستین چانگ (منتقد روزنامه نیویورک تایمز): جوئل کوئن که به همراه برادرش رییس هیات داوران جشنواره کن پارسال بود، پس از اتمام جشنواره در نشستی خبری در پاسخ به سوالی درباره این که چرا نخل به فیلم «دیپان» ساخته ژاکو اودبار تعلق گرفت که با استقبال کمی مواجه شده بود و نه فیلم های تحسین شده تری، پاسخی کاملخا بی پرده داد: «هیات داوران هیاتی از منتقدان نیست.»

حقیقتا که همین طور است. با کنار گذاشتن تعصبات شخصی خودم در این خصوص، باید بگویم که این ترکیب در تئوری و گاهی عملا قابل قبول است. ما منتقدان (گاهی به درستی) معمولا متهم هستیم به گرایشی پرطمطراق و پر سروصدا به سمت فرم منتخب هنری خودمان و قضاوت های مان بازتاب فاصله عمیق با نظر مخاطبان عام و همچنین هنرمندانی است که آثارشان مردم را سرگرم می کند. در عین حال من با این مخالفم که وقتی جشنواره کن که به عنوان بزرگترین جشنواره فیلم در دنیا رسالت دارد تا بهترین فیلم را در دنیای سینما انتخاب کند، معنای انتخابش خلاف نظر عموم است. همچنین این حقیقت وجود دارد که هر کس که در هیات داوران جشنواره ای حضور پیدا می کند در حال قضاوت منتقدانه است و سلیقه شخصی اش را بیان می کند. برخی از نزدیک ترین برندگان نخل از جمله «عشق»، «درخت زندگی» و حتا اثری پیچیده مانند «عمو بونمی که می تواند زندگی های گذشته اش را به یاد آورد» نشان دادند که این امکان وجود دارد که منتقدان بدون کارت جشنواره هم می توانند تصمیمات هنری ماجراجویانه و هوشمندانه بگیرند. همچنین آنها ثابت کردند که تقدیر از فرم های هنری و راضی کردن مخاطب اهداف متقابل و منحصر به فردی نیستند.

امسال معدود فیلم هایی بودند که قصد رسیدن به هر دو هدف را داشتند. شاید مهمترین آنها فیلم «تونی اردمن» کمدی داستانی آلمانی به کارگردانی مارن اده باشد که همراه با شور و هیجان اکران شد و بالاترین رأی را در نظرسنجی منتقدان از آن خود کرد. با فاصله ای کم فیلم «پترسن» ساخته جیم جارموش بود که روایت راننده اتوبوسی جوان و شاعر است. این رقابت با حضور پر قدرت پل ورهوفن در فیلم «او» با بازی ایزابل اوپر تمام شد. اوپر در این فیلم نقش متفاوت زنی که نه تنها سرنوشت کسی که به او تجاوز کرده را بلکه سرنوشت کل این زیرگونه فیلم های تریلر تجاوز و انتقام را تغییر داده است.

هیچ کدام از این فیلم ها جایزه نبردند. در عوض هیات داوران به ریاست کارگردان استرالیایی جورج میلر نخل طلای کن را به کن لوچ برای فیلم «من، دنیل بلیک» اهدا کرد. فیلم درامی پرشور، گاهی تکان دهنده و در عین حال به شدت برنامه ریزی شده درباره فقر و بیکاری و ویرانگر در بریتانیا است. فیلیم که خیلی ها در کن بیش از من دوستش داشتند و مورد تحسین منتقدان به خصوص منتقدان بریتانیایی قرار گرفت اما با اهدای دومین نخل به لوچ (او اولین نخل خود را در سال 2006 برای فیلم «بادی که در مرغزار می وزد» برد) هیات داوران میلر عمدا یا سهوا فیلمی با پیامی اعتراض آمیز و همه گیر را به اثر بزرگ سینمایی ترجیح دادند. به نظر می رسد لوچ هم با این موافق است زیرا هنگام دریافت جایزه خود گفت: «فیلم هیجان انگیز، سرگرم کننده و همانطور که امشب دیدید بسیار مهم است.»

اما هنوز رسیدن نخل به لوچ بهتر از دادن آن به زاویه دولان کارگردان 27 ساله از کبک کاناداست. در طول 11 سال حضورم در رکن تصمیمی به این بدی در هیات داوران به خاطر ندارم. فیلمی با فیلمبرداری بد، بازی هایی ضعیف که 97 دقیقه مدت فیلم را بیش از آن نشان می داد. این فیلم با فاصله غیرقابل تحمل ترین فیلم در بخش مسابقه بود. (این شامل فیلم شان پن یعنی «آخرین چهره» که به شدت افتضاح و به شدت سرگرم کننده بود هم می شود.)

هیات داوران از فیلم های خوب در جایی دیگر تقدیر کرد. تصمیم تقسیم کردن جایزه میان کریستین مونجیو کارگردان رومانیایی و الیویه آسایا فیلمساز فرانسوی تاثیرگذار بود. فیلم مونجیو با عنوان «فارغ التحصیلی» فیلمی خوش ساخت است. در حالی که «خریدار شخصی» آسایا تریلری ماوراءالطبیعی با حضور کریستین استیوارت در نقش یک مدیوم است. این تصمیم یکی از موفق ترین و غافلگیرکننده ترین اتفاقات جشنواره بود.

در حقیقت اهدای بالاترین جوایز به مونجیو و آسایا احتمالا نتایج رضایتبخش دیگری را در بر داشته است. بر همین اساس امیدوار بودم که فیلم آندره آ آرنولد «محبوب آمریکایی» چیزی بیش از یک جایزه هیات داوران به دست آورد.

به فیلم «فروشنده» فرهادی و جوایز بهترین بازیگر مرد آن که به شهاب حسینی و فیلمنامه مستحکم و خوب به هم بافته شده فرهادی غبطه نمی خورم. همچنین نمی توانم درباره بازی تاثیرگذار و چشمگیر بازیگر فیلیپینی ژاکلین خوزه در فیلم بریلانته مندوزا با عنوان «ما روزا» بحثی بکنم به جز این که بگویم امسال سالی بود پر از بازی های عالی برای بازیگران زن.
هیات داوران میلر در نشست مطبوعاتی روز یکشنبه در خصوص تصمیمات خود مانند دوره های قبل همان سیاست طفره رفتن را در پیش گرفتند. فیلم های زیادی حضور داشتند. تصمیم دشواری بود. نمی توان همه را راضی کرد و ...

آیا جایی برای شناخت آثار فاخر سینمایی وجود ندارد. برای فیلم هایی که قدرت و سیاست در آستین ندارند (فیلم هایی که کمتر بدیهی و بیشتر متنوع باشد)؟ فیلم هایی که حرف های زیادی برای گفتن دارند اما نه از طریق بلندگو. چیزی که بگوید کمدی ارزش جدی گرفتن دارد همان طور که جوئل کوئن می گوید، نه، این هیات منتقدان نیست اما باید هیاتی از هنرمندانی باشد که منعطف تر باشند و ایده های پیچیده تری درباره سینما قابل قدردانی داشته باشند و این هیات داوران نیاز به کسانی دارد که هنگام مواجهه با فیلم های افتضاحی مانند فیلم زاویه دولان آن را تشخیص دهند.

چه واکنشی به این جوایز نشان بدهیم!
نیک جیمز، منتقد سایت اند ساوند: آنچه سردبیران روزنامه های هنری بریتانیا سال ها در کن به دنبالش بودند اتفاق افتاد. وقتی کن لوچ دومین نخل طلای کن را برای فیلم «من، دنیل بلیک» (فیلمی تاثیرگذار درباره فروپاشی شرایط رفاه و آرامش) و آندره آ آرنولد سومین جایزه ویژه هیات داوران را برای فیلم «عسل آمریکایی» (روایت برانگیزنده و پر انرژی جوانانی که در آمریکا به دنبال پیدا کردن خودشان هستند) بردند شب فوق العاده بریتانیایی ها رقم خورد اما شب پایانی برای فیلم های با پس زمینه تئاتر نیز شب خوبی بود و می توان گفت که تمایل جشنواره های مهم برای نداشتن هیات داورانی که بیشترین اعضای آن بازیگران هستند کمک کرد که جایزه ویژه به زاویه دولان برای فیلم اقتباسی تئاتری او با عنوان «این فقط آخرین روز دنیا است» و هر دو جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر مرد به فیلم «فروشنده» اصغر فرهادی برسد؛ فیلمی که درامی واقعی را با نمایشنامه «مرگ فروشنده» آرتور میلر ادغام کرده است. به نظر من «فروشنده» فیلم خوبی نیست اما فیلمنامه و بازی ها قابل توجه بودند.

اما چیزی که بیشتر متعجبم کرد برنده شدن دولان بود چرا که فیلم او بی نهایت هیستریک بود. به هر حال به توافق رسیدن هیات داوران بسیار کار مشکلی است و گاهی فیلم های بهتر شانس خود را به خاطر مخالفت یک یا دو داور از دست می دهند. به نظر من فیلم «تونی اردمان» ساخته مارن اده برنده نخل طلا نشد چون فیلم های کمدی شانسی برای بردن این جایزه ندارند اما من از کل روند رد شدن فیلم ها غافلگیر شدم. همانطور که قبلا گفتم فیلم تونی اردمان پر از غافلگیری است؛ بنابراین این را کنار باقی غافلگیری ها می گذاریم.

برای جایزه مشترک کارگردانی که به مونجیو و اولیویه آسایا (به ترتیب برای فیلم های «فارغ التحصیلی» و «خریدار شخصی») رسید خوشحالم و به برد ژاکلین خوزه برای بهترین بازیگر زن (برای فیلم بریلانته مندوزا با عنوان «ماروسا») اهمیتی نمی دهم چرا که میدان رقابت بسیار محدود بود. فیلم «سیه را نوادا» ساخته کریستی پویو فیلمی نبود که بخواهد برنده جایزه شود و داردن ها قبلا به اندازه کافی جایزه برده اند و نیازی به جوایز جدید ندارند. برخی معتقدند انتخاب برندگان جوایز یک فاجعه بود ولی من این را به خود آنها می سپارم.