تصاویر / «دوتار» خراسان، میراث در حال فراموشی

حسین ولی نژاد تنها هنرمند ایرانی است که توانست دیپلم افتخار و جایزه ٥٠٠ دلاری جشنواره بین المللی موسیقی اقوام راه ابریشم ٢٠١٩ در کشور ازبکستان را از آن خود کند.

استاد محمد یگانه فرزند بخشی بزرگ شمال خراسان استاد فقیـد« حاج حسین یگانه » متولد مرداد ماه سال ۱۳۳۰ قوچان است. او بیش از ۴۰ سال است که دوتار مینوازد و آواز می خواند و اجراهای متعددی در کشورهای آلمان، هلند ،انگلستان، دانمارک، سوئد، سوئیس،سودان، قرقیزستان،کانادا ،ترکیه و…داشته است.

استاد حمید طایی متولد ۱۳۳۹، حال حاظر به صورت انفرادی در گارگاه شخصی خود در حال انجام سفارش ساخت دوتار خراسان جنوبی است.

استاد حمید طایی متولد ۱۳۳۹، حال حاظر به صورت انفرادی در گارگاه شخصی خود در حال انجام سفارش ساخت دوتار خراسان جنوبی است.

علی بشتاب ۱۵ ساله، نوه استاد جهانگیر بشتاب که از هشت سالگی زیر نظر پدر برزگ خود آموزش ساخت و نواختن دوتار می‌بیند.

محمد علی جمالی ازندگان دوتار، آوازخوان، داستانگو، سراینده های خطه شمال خراسان است.

همه اجزای دوتار در قدیم از توت بوده. کاسه و صفحه و دسته و خرک همه از چوب توت بوده. حتی سیمش هم از رشته ابریشم بوده که آن هم باز کرمش، برگ درخت توت خورده است. برای همین هم می‌گویند اسم قدیم این ساز، «توت‌تار» بوده است.

استاد جهانگیر بشتاب از استاتید ساخت دوتار از خطه جنوب خراسان. استاد بشتاب سابقه حدود ۴۰ سال در این زمینه دارد و در حال حاضر در منزل شخصی اش کار می‌کند.

بخشی محمد علی جمالی، استاد دوتار ۶۹ ساله کرمانج زبان، اهل روستایی در اطراف شهر فاروج است.

محمد علی جمالی بر سرمزار استادش، او نواختن ساز را در ۱۳ سالگی از استادش آموخته است.

استاد حسین ولی نژاد معروف به حسین بخشی متولد ١٣٤٠ فرزند استاد مرحوم «بخشی سلطان رضا» از دوتار نوازان و خوانندگان برجسته شیروان است.

همه اجزای دوتار در قدیم از توت بوده. کاسه و صفحه و دسته و خرک همه از چوب توت بوده. حتی سیمش هم از رشته ابریشم بوده که آن هم باز کرمش، برگ درخت توت خورده است. برای همین هم می‌گویند اسم قدیم این ساز، «توت‌تار» بوده است.

غزاله تعالی مقدم از سال ۱۳۸۲ نزد استاد محمد یگانه نواختن دوتار را آغاز کرده است. او در زمان ۱۶ سال فعالیتش در این زمینه تجربه حضور در جشنواره های بین المللی هندوستان، اسپانیا، ازبکستان، کردستان عراق نیز داشته است.

علی بشتاب ۱۵ ساله، نوه استاد جهانگیر بشتاب که از هشت سالگی زیر نظر پدر برزگ خود آموزش ساخت و نواختن دوتار می بیند.

یکی از سختی‌هایی ساخت دوتار، حساسیت‌هایی است که کار با چوب توت ایجاد می‌کند. چوب توت از همه چوب‌های دیگر، آرسنیک بیشتری دارد و گازی که از این چوب متصاعد می‌شود باعث ایجاد بیماری ها تنفسی می‌شود.

دوتار، ساختمان کاملی دارد و همین هم نیاز به نوآوری را کم کرده. با این وجود در سازهای مختلفی که از همین خانواده است، نوآوری‌هایی شده است. به عنوان مثال تنبور کرمانشاه و کردستان، سه تا سیم دارد که سیم ملودی آن، دو تا سیم است. یا دمبوره که دوتار هراتی است، از نظر نوع صدادهی، با دوتار تربت جام فرق دارد.

غزاله تعالی مقدم از سال ۱۳۸۲ نزد استاد محمد یگانه نواختن دوتار را آغاز کرده است. او در زمان ۱۶ سال فعالیتش در این زمینه تجربه حضور در جشنواره های بین المللی هندوستان، اسپانیا، ازبکستان، کردستان عراق نیز داشته است.

استاد محمد حداد ساکن شهرک شهید رجایی مشهد که از ۳۰ سال پیش تا الان در کنار پسران خود کار ساخت انواع دوتار خطه خراسان را انجام میدهد.

درحال حاضر دسته دوتار را از چوب زردآلو می‌سازند. در زمان قدیم‌ دسته هم از چوب توت می‌ساخته می‌شد. اما به دلیل مناسب نبودن چوب توت و عدم استحکام لازم، در این زمانه اساتید دوتارساز سراغ چوب زرد آلود رفته اند که چوب محکم‌تری است.

قیمت تمام شده یک دوتار معمولی بین یک میلیون تا یک میلیون و پانصدهزار تومان میباشد. البته در این کارگاه ها سازهای فاخر و پرکاری طراحی تولید می‌شود که قیمت پایه آنها از ۱۵ میلیون تومان شروع می‌شود .

استاد حداد مبدع تبدیل ابزار آلات صنعتی به ابزار مورد نیاز ساخت در تار میباشد.