دختران فراری سینمای ایران را بشناسید

فیلم «دختر» ساخته رضا میرکریمی، از امروز اکران خود در گروه آزاد اکران را شروع کرده و پس از این‌که «ننه نقلی» از کف فروش افتاد قرار است جای این فیلم را در گروه سینمایی ماندانا بگیرد. این فیلم داستان دختری آبادانی را روایت می‌کند که قصد دارد هرطور شده به تهران بیاید و در کافه‌ای دوستانش را ببیند. البته تصویری که در این فیلم از رفتن بدون اجازه این دختر از خانه نشان داده می‌شود با دیگر فیلم‌هایی که در طی سال‌های اخیر درباره فرار دختران از خانه نشان داده تفاوت‌های قابل توجهی دارد. 

از جمله این‌که دخترانی که در فیلم‌های دهه هفتاد و هشتاد سینمای ایران در چنین موقعیت‌هایی تصویر شده‌اند، فرار را به عنوان عملی اعتراضی انجام داده‌اند، اما در این فیلم میرکریمی به نظر می‌رسد محافظه‌کارانه‌تر با این موضوع برخورد کرده که به همین دلیل هم منتقدان انتظار فروش بالایی برای آن را ندارند، اما این که این پیش بینی تا چه حد درست است بعد از اتمام اکران فیلم مشخص می شود.

این فیلم و فیلم تازه پرویز شهبازی یعنی «مالاریا»، هر دو در جشنواره فیلم فجر در بهمن ماه گذشته، به سوژه رفتن دختران از خانه پرداخته بودند که منتقدان به هیچ یک امتیاز بالایی ندادند. البته تصویری که در این دو فیلم از دختران در مواجهه با خانواده نشان داده شده، بسیار متفاوت است.
اما نکته جالب اینجاست که پیش از این، چنین فیلم هایی اگر به فروش خوب در گیشه منتهی نمی شدند، حداقل نظر منتقدان را به خود جلب می کردند و به خاطر نوع برخورد با این موضوع مهم تلقی می شدند.

اولین فیلمی که دست روی این موضوع گذاشت و به نوعی تابوی نمایش فرار دختران بر پرده سینما را شکست. فیلم «دختری با کفش‌های کتانی» به کارگردانی رسول صدرعاملی و نویسندگی پیمان قاسم‌خانی و فریدون فرهودی است که در سال 1377 ساخته شد. نمایش این فیلم در سینماها با موجی از نظرات مثبت و منفی روبرو شد و مورد توجه جشنواره‌های خارجی نیز قرار گرفت.

 این فیلم گرچه اولین تجربه بازیگری پگاه آهنگرانی بود اما عنوان بهترین بازیگر جشنواره فیلم قاهره را نصیب او کرد و آهنگرانی در همان ابتدای راه، به عنوان جوان‌ترین بازیگر سینمای ایران شناخته شد که توانسته جایزه قابل توجهی کسب کند. از سوی دیگر، فیلم با وجود صحنه‌هایی از ارتباط یک دختر نوجوان با پسری هم‌سن و سال خود، خیابان‌گردی‌های و اشاره به خطراتی که برای یک دختر نوجوان در جامعه پیش می‌آید، همان‌طور که انتظار می‌رفت در گیشه نیز مورد توجه قرار گرفت و توانست نزدیک به 200 میلیون تومان در زمان نمایش خود بفروشد.

گرچه این فیلم اولین تجربه درباره چنین سوژه‌ای در سینمای پس از انقلاب بود، اما تصویری که از شخصیت و رفتار متزلزل یک دختر نوجوان و ارتباطش با جنس مخالف ارائه می‌داد، واقعی و جسورانه‌تر از بسیاری از فیلم‌هایی بود که بعدها با این موضوع روی پرده رفتند.
همزمان با روی پرده رفتن این فیلم در سال 1378، فیلم سینمایی «شور عشق» به کارگردانی نادر مقدس ساخته شد که این‌بار فرار یک دختر و پسر جوان برای ازدواج با یک‌دیگر در آن دست مایه قصه پردازی شده بود. این فیلم نیز توانست در زمان نمایش خود مورد توجه قرار بگیرد و محبوبیت را برای مهناز افشار به همراه آورد. او پیش از این فیلم در «شیرهای جوان» و «دوستان» نیز نقش‌آفرینی کرده بود اما شهرت خود را مدیون بازی در «شور عشق» است. از سوی دیگر بهرام رادان نقش مقابل افشار نیز در این فیلم برای اولین‌بار بازی در یک فیلم سینمایی را تجربه می‌کرد اما با موفقیت فیلم به سرعت صاحب شهرت شد. این فیلم که در بستری عاشقانه روایت می‌شود، که در آن عدم پذیرش جامعه نسبت به فرار از خانه به تصویر کشیده شده است. «بچه‌های بد» به کارگردانی علیرضا داوودنژاد، در سال 1379 دیگر فیلمی است که به موضوع فرار و سردرگمی یک دختر جوان می‌پردازد و اتفاقا تصویر جسورانه ای از این اتفاق ارائه می‌دهد. این فیلم در ابتدا با مشکلاتی برای دریافت مجوز نمایش روبرو شد ولی کار به برخورد جدی نکشید و مدتی بعد به نمایش درآمد، اما بر خلاف دو فیلم قبلی که با فروش خوب روبرو شدند ساخته داوودنژاد که رضا و زهرا داوودنژاد فرزندان او در آن به ایفای نقش پرداخته اند، در گیشه شکست خورد.
مهم‌ترین فیلمی که پس از این سه فیلم درباره دختران فراری به نمایش درآمد. «بوتیک» به کارگردانی حمید نعمت‌الله ساخته سال 1382 است. در این فیلم گلشیفته فراهانی نقش دختری را ایفا می‌کرد که دور از خانواده است و برای پرداخت اجاره خانه ای که دوستانش در آن زندگی می کند با مشکل مواجه شده و محمدرضا گلزار جوان فروشنده‌ای در یک بوتیک به او کمک می کند. البته «بوتیک» در سال 1382 همزمان با فیلم‌هایی چون «مارمولک» و «دوئل»، «کما»، «مهمان مامان»، «خوابگاه دختران» و «شمعی در باد» روی پرده رفت و گرچه از این فیلم‌ها کمتر فروخت اما به عنوان یک فیلم اجتماعی فروش قابل قبولی داشت. تا مدتی پس از «بوتیک»، فیلم قابل اشاره‌ای با موضوع فرار دختران در سینمای ایران وجود ندارد تا اینکه در سال 1388، قاسم جعفری، فیلم «دختران» را با موضوع سه دختر نوجوان می‌سازد. قهرمانان نوجوان این فیلم در اعتراض به خانواده‌ و همین‌طور روزمرگی و سرگشتگی ای که با آن روبرو هستند، تصمیم به فرار از خانه می‌گیرند و با سرنوشتی چون قتل و تجاوز مواجه می‌شوند. این فیلم جزو فیلم‌های توقیفی سینمای ایران به حساب می‌آید که به مدت سه سال به نمایش عمومی درنیامد و بالاخره در سال 1391 مجوز نمایش ویدیویی آن دریافت و عملا دیده نشد.

اما در سال 1389، «مرهم» به کارگردانی علیرضا داوودنژاد ساخته می‌شود که یکی از فیلم‌های مهم سینمای ایران، با این موضوع فرار دختران است و طناز طباطبایی نقش اصلی آن را به عهده دارد که این فیلم نقطه عطفی در کارنامه او محسوب می شود. البته این‌بار هم گرچه ساخته داوودنژاد با محوریت دختران فراری و اعتیاد، با موفقیت بزرگ در گیشه روبرو نشد، اما در نهایت به عنوان فیلمی که واقع‌بینانه به ثبت وقایع اجتماعی در آستانه دهه 90 پرداخته، شناخته شده است.  پس از این فیلم به نظر می رسد سینماگران مدتی از این موضوع دور شده اند و در ژانر اجتماعی، موضوعاتی مثل اعتیاد و طلاق و ... بیشتر از سوی فیلمسازان مورد توجه قرار گرفته است. این روند تا آخرین جشنواره فیلم فجر در بهمن‌ماه گذشته که با حضور دو فیلم «مالاریا» و «دختر» در بخش سودای سیمرغ برگزار شد ادامه داشته است.

در این جشنواره به جز «دختر» میرکریمی، «مالاریا» به کارگردانی و نویسندگی پرویز شهبازی و تهیه‌کنندگی مسعود ردایی، نیز حضور داشت که داستان دختر و پسری سرگردان و بی‌هدفی را روایت می کند که مدام در حال رفتن از جایی به جای دیگر هستند و در این بین با گروهی جوان نوازنده نیز برخورد می‌کنند.  این فیلم که بخش‌های بسیاری از آن شبیه صحنه‌های فیلم‌برداری شده با موبایل است پس از نمایش در کاخ جشنواره با واکنش منفی منتقدان روبرو شد و بسیاری معتقدند چون فیلم داستانی منسجم را روایت نمی‌کند و منطق تصمیم‌های دو شخصیت اصلی آن برای مخاطب روشن نمی شود، در جذب مخاطب موفق نخواهد بود. البته هنوز زمان اکران آخرین ساخته شهبازی مشخص نشده، اما این روزها «دختر» با معرفی یک بازیگر جدید یعنی ماهور الوند، روی پرده رفته تا این بار از سوی مردم قضاوت شود و برای مشخص شدن این موضوع باید تا پایان اکران آن صبر کرد.